Pendimi

(Pjesa e tretë)

* * *
Atë ditë Andi e ndiente veten më të lodhur se kurrë ndonjëherë. I ngjiti shkallët e pallatit me përtesë dhe po me aq përtim hapi derën e kyçur me çelës, eci kuturu nëpër korridor dhe ende pa e lëshuar çantën nga dora nisi të zhvishej që të bënte një dush…
Atij i dukej se ditët e fundit po i sillnin edhe njëherë mbrapsh vuajtjet e fëmijërisë dhe adoleshencës së tij të hershme. Pas pesë - gjashtë vitesh ndarjeje me të ëmën dhe dy motrat, Andi padashur ishte bërë pjesë e një tjetër ndarje, asaj të të atit dhe njerkës së tij, Verës. Në atë kohë, edhe pse ai ishte ende i mitur, e kuptonte fare qartë se të atit dhe gruas së tij të dytë u kishte humbur intimiteti i tyre. Ata silleshin shumë ftohtë me njëri-tjetrin e si rezultat edhe me djaloshin adoleshent, për të cilin problemet dhe telashet dukej se s’kishin të sosur.
Solli ndërmend debatin e fundit midis të atit dhe Verës:
- Hë, moj Vera! Ku je ti që kishe para pa hesap? Ti që e quaje veten bose?… Më kthe përgjigje! – i qe drejtuar burri. - Fol, pse hesht?! Jepi drejtim familjes që more përsipër të ndërtoje së bashku me mua.
- Si?! – i qe drejtuar ajo me ironi. - T’i jap drejtim familjes?!… Ta kesh më se të qartë se unë qaj hallin tim se ti e ke zgjidhjen që të duhet… Shko tek Bukuroshja dhe as mos e ço në mendje se do të jap ndonjëherë llogari për jetën dhe veprimet e mia...
Andi e mbante mend mirë se ajo ditë si shumë të tjera më parë kishte përfunduar me sherre banale, madje edhe me grushte e shqelma nga të dyja palët… Më në fund një ditë prej ditësh sherri arriti kulmin dhe Sadiku, i ati i tij, vendosi të ndahej prej Verës, duke e marrë me vete të birin.
- Lamtumirë! – i qe drejtuar Verës në të dalë të portës, duke e tërhequr djalin pas vetes.
- Lamtumirë! - ia kishte kthyer ajo si pa të keq.
- E poshtër! E pashpirt ! – pati mallkuar burri nëpër dhëmbë….
Sadiku, para se të emigronte në Kanada, vendosi që Andin ta çonte në një ndër kolegjet më të mira në vend. Ndoshta mendoi se për një djalosh si Andi, jetës të së cilit i kishin paraprirë shqetësime nga më të ndryshmet, do të ishte më se e nevojshme një vend paksa më i qetë nga pikpamja e sigurisë, arsimimit dhe shoqërisë…
Dhe ashtu ndodhi. Shumë shpejt Andi u mësua me jetën në kolegj. Mundi të mësohej me rregullat strikte dhe arriti të përballonte gjithë atë ngarkesë të mësimeve, që në fillim i dukej e pamundur. Ai ishte një tip që i pëlqente ndryshimi, e bezdiste monotonia…

***
Vjeshta po vinte shpejt këtë vit, kështu i dukej të paktën Andit. I pëlqenin frutat e pjekura plot lëng e shije, por jo gjethet e verdha e të thara, rënë njëra mbi tjetrën dhe shpërndarë sa andej këndej nga era.
"Ajo që u bë, u bë, - mendoi. - Si të lidhem me Albanën, që s’më ka shkruar më?… Si mund të shpëtoj atë pjesë të familjes që ende merr frymë diku?!"…
Një ndjenjë e çuditshme i ngacmoi ndërgjegjen. Iu kujtua thënia: "Një familje e shkatërruar nuk mund të ndërtojë një shoqëri të qytetëruar"…
Kishte nevojë të fliste me dikë, ndaj pa e menduar gjatë i telefonoi Letit, studentes praktikante që tashmë qe bërë më shumë se kolegia e tij e zyrës...
Kafen e mëngjesit, atë ditë pushimi, po e pinte pranë Liqenit Artificial. Dhe tek e hodhi vështrimin në hapësirën e kaltër të ujit, iu duk se dalloi sytë e Roenës. Rrezet e diellit që lëshonin fije të arta mbi liqen i shëmbëllyen me flokët e saj… Sakaq ndjeu erën karakteristike të liqenit si aroma e parfumit "Guçi" që shpesh e përdorte ajo kur dilnin buzëmbrëmjeve dhe pranë tij numëronte yjet, duke u vënë në garë me të…
Leti erdhi për dhjetë minuta. U përshëndet me të dhe zuri menjëherë vend në tryezën e drunjtë.
- Erdha sa më shpejt që munda, - foli ajo.
- Çfarë do pish? - e ndërpreu Andi, që dukej se nuk ndihej dhe aq rehat.
- Nuk e di, po sikur ma ka qejfi një kafe, - iu përgjigj ajo.
- Edhe unë kafe kam porositur.
Kamarierja nuk vonoi të vinte pranë tyre me dy filxhanë kafe, vendosur në një tabaka me lule dhe dy gota të mbushura me ujë.
- Takova një të njohurën tënde, - e nisi bisedën Leti. - Më tha se mami yt është shtruar në spital, në pavionin e patologjisë… Bën mirë t’i shkosh për vizitë…
- Ma… Mami im?! – u ndie Andi me gjysmë zëri.
- Të them të drejtën u çudita paksa, sepse ti s’më ke folur ndonjëherë për mamanë, por vetëm për babin…
Me largimin e babait të tij, Andi i kishte shkëputur lidhjet edhe me të ëmën, edhe me njerkën e tij. Kishte mundur vetëm të merrte vesh se e ëma pati bërë të pamundurën për të shkolluar dy vajzat. Albana kishte mbaruar për Ekonomi-biznes, kurse Sofia pati mbaruar të mesmen dhe me ndihmën e dajës, kishte filluar studimet në Itali, por se qysh e tek nuk dinte të thoshte më shumë…
- Si pema qenka edhe familja, - pëshpëriti më në fund Andi. - Edhe të kalbura gjethet e kanë një vlerë…
- Na bëftë mirë! - uroi Leti.
- Mirë them edhe unë.
- Kjo kafja sikur të sjell në vete.
- Kur je i lodhur, ilaç është e shkreta.
- Unë rrallë e pi, - ia ktheu Leti. - S’para më pëlqen, më duket sikur të plak para kohe.
- Jo, më tepër është si qetësues, duhani mendoj unë është më shumë i dëmshëm për organizmin, - ia ktheu Andi.
- Sidomos për mushkëritë! - shtoi ajo.
Era vjeshtake përplasej pas xhamave dhe lëkundte lehtas perdet ngjyrë portokalli.
Sytë e Letit i shëmbëllenin me ata të Roenës. I ngjanin me një det të thellë. Dhe sakaq i lindi një dëshirë e çmendur për ta zbuluar fshehtësinë e tyre, si një polumbar i zoti...
Shumë shpejt e pushtuan kujtimet…
Një ditë, duke u kthyer për në dhomë, në godinat e tyre në qytetin "Studenti" i zuri një shi i rrëmbyer. Qenë pa çadra dhe për të ruajtur Roenën, Andi ia mori kokën në krahëror, se ajo qe më e shkurtër, e mbuloi me cepin e hollë të këmishës, për të mos iu lagur flokët dhe e mbajti ashtu shtërnguar derisa arritën…
Aroma e kujtimeve sikur iu përzie me aromën e kafesë dhe thellë në shpirt ndjeu kënaqësi…
- Më shijoi kafja.
- Edhe mua, - ia ktheu Leti.
- Falemnderit që erdhe! Kisha nevojë për një mik…
- Asgjë. Ne na shijon kafja bashkë…

* * *
Këtë vjeshtë Andi po u rikthehej edhe më shumë kujtimeve të familjes së tij.
Në një bisedë tjetër telefonike me të atin, ai e pyeti:
- Babi, sa emra i kishe vënë Sonit?
- Një emër i kam vënë, emrin e motrës sime të vetme, të cilës në moshën shtatëmbëdhjetë vjeçare i ra fruthi dhe vdiq. Na zuri të dyve, por ajo qe trupvogël, imcake dhe nuk e përballoi dot. Jot motër quhej Sofi, kështu e kishte emrin edhe në çertifikatë, por meqë qe emër i ngjallur, ne na pëlqente t’i thoshim Soni. Kur e pyesnin shoqet si e ke emrin asaj i pëlqente të thoshte "Sofjola" dhe kështu mbeti me tre emra.
Andi nuk i tregoi të atit se ç’kishte dëgjuar në studion e emisionit "Ku je"…
"Çudi, - tha me vete. - U bëra kaq vjeç dhe s’e dija të vërtetën e emrit të sime motre…. Të jetë vallë ajo Sofi që"…
S’ia nxinte goja të thoshte ka vdekur, se dhimbja i shkaktoi njëherësh brengë e lot. Mendimi se e motra s’jetonte më e bëri më të dobët dhe më çunak nga sa mund të shkohet nëpermend. U shtri në kolltukun dyvendësh, ra përmbys mbi jastëkun bezhë dhe qau me dënesë derisa e mundi gjumi…
Pa një ëndërr.
Mamaja veshur me fustan të bardhë me lule gri, ulur në një stol, lidhte luleshqera kurorë. Ai me motrat luante duke u fshehur pas trungjeve të pemëve dhe babai me kamioniçinë shiste akullore për kalimtarët…
Tingëllima e lekëve metalike që hidhte ai në një kuti llamarine ia nxori gjumin. Shtrëngoi qepallat fort, si të donte të qendronte më shumë tek ajo ëndërr që kërkonte me gjithë shpirt të ishte e vërtetë...
Mori frymë thellë, fërkoi sytë, pa orën dhe u çua. Te dera, poshtë saj pa faturën e dritave, i hodhi një sy çmimit dhe e vuri në raftin më të afërt. Hapi derën. Era e mëngjesit sikur e lehtësoi disi. Mendime të shumta i përplaseshin në kokë dhe ai i pafuqishëm nuk mund t’u jepte dot rrugëzgjidhje.
"Sado mjeshtër të jesh, në raste të tilla edhe mund të tërhiqesh, por jo të dorëzohesh", - e inkurajoi veten.
Kujtoi që kishte një takim pune në Bari të Italisë.
"Kur të shkoj në Bari do të marr me vete edhe ato pak fotografi që ruaj nga familja, bardhë e zi, dhe do të paraqitem tek ajo familje e emigrantit… Do të shkoj edhe te varri i Sofisë, atje pranë kishës ku ajo punonte… Do Zoti të mos jetë e vërtetë!"…
Tek mendonte e fliste me vete ndjeu keqardhje. Kushdo që të qe shtatëmbëdhjetë vjeçarja shqiptare… është gjaku ynë... Mori vendim, që të zbulonte të vërtetën, sado e hidhur të ishte… Edhe nëse nuk ishte motra e tij ai do të arrinte ta çonte deri në fund kërkimin rreth saj.
Hapi axhendën e tij për të gjetur datën e saktë të bisedës, emrin e telefonuesit emigrant në Firence të Italisë, numrin e celularit 014… që të ishte më i sigurt në ato që do të kërkonte. Iu drodhën duart kur po kërkonte fotografitë. Mori ndër duar një foto të Sofisë, kur ajo ishte nëntë vjeç. Kishte dalë me përparëse të zezë atllasi, me jakë të bardhë, sandale të kuqe kauçuku dhe çorape të bardha najloni. Flokët bishtalecë lidhur po me fjongo të bardhë dhe me çantë të kuqe në dorë… Nuk dukej e gëzuar. E futi në mes fletëve të bllokut që mbante në xhepin e djathtë të xhaketës së kostumit që do të vishte për andej…


* * *
Tre ditët e para të seminarit në Itali nuk pati kohë të kërkonte rreth Sofisë. Në një seancë i ra rasti që të fliste e të diskutonte rreth problemeve të ndryshme shoqërore që shqetësonin vendet e Ballkanit. Fjala e Andit u prit me duartrokitje dhe atij iu bë qejfi që nga ai grup përfaqësuesish të vendeve të Lindjes, diskutimi i tij u klasifikua në grupin e më të mirëve. Kjo i dha krah që të qëndronte edhe dy-tre ditë më tepër se të tjerët dhe krijoi mundësi që të merrej edhe me problemet e tij private. Me anë të kartë-anëtarësimit iu hapën dyert kudo, deri në karabinieri.
Shkoi në një qendër që priste emigrantë dhe atje kreu të gjitha formalitetet brenda formularit që i parqitën. I planifikuan edhe një orë takimi me emrin e personit që mendonte se kishte dijeni të plotë për vajzën shtatëmbëdhjetë vjeçare…
Veç të tjerash, ai dha shumë karakteristika të veçanta të saj, që vetëm Andi i dinte edhe ato që s’mbante mend ia kujtoi emigranti, por nuk e dha veten deri sa të ballafaqohej edhe me fotografinë.
- Më beso! - iu lut ai. - Kam edhe bllokun e saj të adresave të shtëpisë. Kam edhe disa rroba që i kishte sjellë me vete. Duken që janë shqiptare. Ka edhe një shall të dalëboje…
S’e la të tregonte më tej se s’donte të harxhonte kohën në zyrë... Atij i pëlqente që gjërat t’i bënte ashtu siç e mendonte vetë dhe mundësisht sa më rezultative.
- Shkojmë më mirë të flasim atje! - e ndërpreu.
- Shkojmë!
Rruga iu duk sikur s’kishte të sosur. Mendimet i linin vend njëra-tjetrës. Dukej sikur dhe ato po luanin me lojën mos u nxe: "Të jetë, të mos jetë", "Të jetë, të mos jetë"?!…
- Më beso, sa më është dhimbsur ajo vajzë, - e theu heshtjen emigranti. - Bëmë ç’mos që ta shpëtonim, por i mallkuari ia kishte dëmtuar zemrën dhe…
Andit i doli një "mjaft" nga thellësia e shpritit dhe fshiu lotët mbyturazi me kurrizin e dorës. Nuk donte ta jepte veten që tashmë e kishte lëshuar në duart e fatit që po e priste dhe qe shumë afër ai fat i zi i së motrës…
Sa pa fotografinë e njohu. Ra përmbys mbi mermerin e bardhë dhe thirri me sa zë që pati:
- Jam unë, Sofi! A më dëgjon, që më mirë mos qofsha!?
Fjalë të shkëputura mo...të...r, …ze…e… mër… S…o…
Bashkë me të qau edhe bashkatdhetari…
- Ngrehu, bijë! - i thoshte me fjalët më të goditura. - Pushtoje vëllanë! Të ka ardhur për të të marrë. Nuk e sheh?… S’të le mermeri i bardhë?… Po zërin s’ia njeh?… Dëgjoje!… Dëgjoje pra!… Ka ardhur për ty… E sheh sa të ka dashur!… Ngrehu e pushtoje se unë nuk di ç’t’i them! Si ta ngushëlloj?!…
- A po më dëgjon? Ti ishe një lule nga ato që mami t’i bënte kurorë në "Ditën e Verës", një lule e porsaçelur që s’arrite…
U largua duke menduar kur, si dhe qysh do ta merrte trupin e motrës që ta kthente pranë varrezave të fisit në vedlindjen e babait...

* * *
- Ishte muaji i parë i stinës së dimrit. Nuk po e them datën, jo se nuk e mbaj mend, por nuk dua ta përmend atë ditë të zezë për mua, - nisi të tregonte një grua rreth të pesëdhjetave.
Andi dhe Leti po e ndiqnin emisionin nga një bar aty ngjitur me studion televizive.
- Si, si ndodhi? - pyeti djaloshi që dukej se nuk e kishte mendjen aspak aty.
- Ha, ha, - qeshi me zë Leti.
Avulli i filxhanit të çajit sikur i ngrohu më tepër tingujt e zërit të saj.
- As unë s’munda ta dëgjoj mirë, - mërmëriti ajo nëpër dhëmbë.
Ishte një grua rreth të pesëdhjetave, me trup të pakët, flokë të prera shkurt, me sy të fryrë dhe të përlotur, që fliste mbyturazi dhe herë-herë bënte pushim se i thahej pështyma në gojë…
- Kam kaluar shumë vite e martuar, por s’qe e thënë që të kishim fëmijë, - e filloi përsëri bisedën ajo. Kjo solli që të kisha shumë mosmarrëveshje me burrin, sepse ai donte që të adaptonin, ose siç i thonë ndryshe të birësonim një djalë dhe mundësisht nga fisi i tij, kurse unë ngulmoja për një vajzë dhe nga të mitë. Arriti puna deri atje sa ta shihnim njëri-tjetrin si fajtor a shkaktar të mospasjes së fëmijës…
Më në fund ramë në ujdi me mendimin tim…
Në familje filloi një jetë e re, ndryshe nga ç’e mendonim… Ndiheshim të lumturuar, kur dëgjonim belbëzimet e para të Dorjanës, se e morëm pa mbushur dyzetë ditë. Emrin ia vuri im shoq, si ekuilbrim të dëshirave tona prindërore…
Në çast pamja e saj mori jetë, fliste plot gjallëri, ndryshe nga ç’e filloi bisedën dhe as të shkonte në mendje për tragjedinë që i kishte ndodhur, se edhe vetë ajo për momentin e la pas.
- Zoti është i madh. Në moshën dyzetë vjeçare, atëherë kur i kisha humbur të gjitha shpresat për të pasur një fëmijë timin, më lindi një djalë.
Sa më shumë vite kalonin, aq më shumë hijeshi e bukuri merrte vajza, merrte dhe djali… Zor t’i veçoje, dukeshin si motër e vëlla…
Djali, Petriti, pasi mbushi 18 vjeç, shkoi në Greqi, në emigracion. Punët i shkonin për mbarë. Punonte, mbante veten, na dërgonte edhe ne diçka.
Ishim mirë. Menduam se do të kishin fund edhe për ne sakrificat dhe vuajtjet.
Si shkuan ca kohë djalit i kishin vajtur fjalë, atje ku qe jashtë shtetit, se e motra kishte rënë në dashuri me babain e dy fëmijëve, në familjen ku Dorjana punonte si bebisiter dhe, pa e menduar dy herë, u kthye në shtëpi. Kishte udhëtuar gjatë pa vënë gjumë, ndoshta edhe ditë të tëra, nga malli, zhgënjimi, dhimbja e krenaria e sëmurë… Thashethemet, nderi… jeta...
Atë mbasdite të errët, thashethemet e njerëzve të këqinj që jepen veç pas së keqes më bënë gjëmën në shtëpi…
I nxirë në fytyrë, me sy të zgurdulluar dhe me duart që i dridheshin më foli: "Ajo ku është?… Ajo që mos qoftë!"…
Emrin e saj e përmendi a nuk e përmendi për të fundit herë. Veç pas disa sekondash… u dëgjuan tre krisma. Doli i rrëmbyer duke e hedhur pistoletën në një cep të korridorit… Zbriti zbathur shkallët… s’e di se për ku… që prej asaj dite rroj me dy plagë të hapura në krahëror… Biri i nënës, eja të më qetësosh dhimbjet se e di, që të dyja janë plagë të pashërueshme… Eja të më lehtësosh… nëna të ka falur!…
Në sytë e Andit rrodhën lotë.
Ata shikuan njëri-tjetrin në sy.
- U preke? - e pyeti Leti.
Një copë herë heshtje. Çajin e kishin mbaruar, filxhanët qenë bosh, dëgjoheshin këmbët e kalimtarëve që hynin e dilnin në lokal për hesap të tyre…
Pa e vënë re Andi u gjend i mbështetur në krahët e Letit. Ndjeu ngrohtësinë e frymës së saj, rrahjet e nxituara të zemrës, prekjen e gjoksit derdhur në krahët e tij… Harruan që qenë në lokal…
U lëshua i gjithi për të shijuar atë çast lumturie, por një vegim i mejgullt e shkëputi dhunshëm si për t’i thënë se kjo lule s’është e jotja…
Shtëpia e fëmijërisë e ktheu në familje në vitet e fëmijërisë… E pa veten të ulur pranë Albanën në tavolinën prej druri lyer me bojë vaji jeshile, rreth e rreth karriget portative që kërcisnin kërr - kërr sa herë që uleshin e ngriheshin nga to…
I tronditur nga duart që i dha Leti, e cila dukej e penduar për çka bëri, aq sa që e vuri re mirë skuqjen e fytyrës së saj, si ta kishte zënë dielli në një ditë gushti në plazh, nuk nguroi t’i thoshte:
- Më fal!

* * *
Ditëve të praktikës po u vinte fundi. Ata e ndienin këtë, por s’donin t’ia kujtonin njëri-tjetrit. Andit s’i bënte zemra të ndahej, kurse Leti mezi priste që të mbronte temën për t’u diplomuar si psikologe. Ndonëse aty ndihej më rehat nga ç’e kishte menduar më parë…
Andi kishte kohë që s’i kish parë letrat, jo se s’qe kujtuar për to, por sepse s’kishte patur kohën e duhur. Leti qe treguar shumë e kujdesshme. I kishte stivosur në kutinë e vendosur në të majtë të kompjuterit, pranë mbajtëses së mjeteve të shkrimit…
- A mund të më ndihmosh në seleksionimin e letrave? - iu drejtua Letit në një kohë pushimi.
- Po, - ia ktheu ajo. - Më mirë merri ca në çantë që t’i lexoxh në shtëpi së është më mirë kur je i çlodhur...
- Mirë, - ia miratoi mendimin me një lëvizje të kokës. - Nuk e ke keq.
Dhe ashtu bëri. Mori tre-katër prej tyre, i futi në çantë dhe vazhdoi punën.

* * *
Gjatë praktikës Leti kishte takuar shumë njerëz të moshave të ndryshme. Jeta në zyrë edhe i kishte pëlqyer, edhe jo. I pëlqente se vetëm në zyrë nëpërmjet kompjuterit mund të sistemonte materialet e grumbulluara dhe në veçanti nëpërmjet internetit mund të merrte përgjigje të pyetjeve që kishte hasur në takimet me njerëzit për probleme të ndryshme shoqërore, ekonomike, psikologjike, sociale etj.
- Si mendon ti, Andi, - iu drejtua ajo këtë herë si koleg e jo si epror, se kështu i dukej në fillim, – a ka familja rol të rëndësishëm në formimin e karaterit të fëmijës?… E dyta: E lëmë për një moment trashëgiminë gjenetike dhe flasim vetëm për moshën e një adoleshenti, vajzë apo djalë qoftë, sa, kur dhe si ndikon shoqëria në edukimin e tij në rapot me famijen?… Cila prej tyre është primare?…
- Mendimi im është se familja është e lidhur me shoqërinë. Ajo i përshtatet asaj dhe shumë veprime të adoleshentit varen edhe nga mjedisi, shoqëria, etj. Kjo është një temë me vete që duhet trajtuar me shumë kujdes, duke mos e lënë pas dore as familjen, as shoqërinë. Gjithçka duhet të merret në kompleks, sepse në jetë dalin shumë probleme, për vetë fëmijët dhe për të ardhmen e tyre…
Diskutuan gjatë. Herë-herë binin të dy në një mendje e herë Leti ndërhynte me ndonjë pyetje të shkurtër që më tepër e bënte për të mësuar diçka se sa për të zgjatur bisedën. Kjo gjë e tërhiqte pa masë Andin. Atij i pëlqente debati në dobi të punës jo vetëm për të dhënë një mendim objektiv për studenten, por edhe si nxitje për veten e tij për të studiuar më tej në çështje të tilla…

* * *
Lexoi:
"I dashur vëlla! Shpesh i kthehem thesarit të jetës sonë familjare dhe sa herë që kujtohem nxjerr prej andej xhevahire. Mos ma merr për keq, por kur t’i shkruaj ty kujtimet, më duket sikur jemi ende të vegjël në atë shtëpinë e vogël e të ngrohtë, që s’mund ta gjej askund, sado që përpiqem me ç’mundem… Më ngacmon shpesh në ndjenjën motërore kur t’i ishe, më duket, në klasë të katërt e nuk arrije të zhvilloje të plotë kërkesën e detyrave të gjuhës me katër-pesë kundrinorë të ndryshëm në emërtim dhe në lloj. Ti kishe ngelur në fjalën e fundit dhe më ishe drejtuar mua me zë të lartë:
- Dëgjomë, a po më dëgjon! Po ta përsëris: kundrinorët që fillojnë me "m", sipas llojit… Unë kam shkruar: "Mësimin për Mirën"… Këtu te kundrinori me parafjalë për Mirën sepse më ngeci mendja, mora frymë thellë… Ndjeva zili për të… Qe një vajzë e urtë, e ngrinte dorën gjithnjë dhe vetëm kur i jepej leje fliste… Ndërtonte bukur frazën sa të gjithë e miratonin me shumë kënaqësi… Ishte vajzë e vetme, por jo e llastuar dhe nuk i pëlqente të rrinte me djem…
- Më ka thënë babi të rri me shoqe, - ngulte këmbë kur mësusja donte ta çonte në një tavoline me ndonjë nxënës të dobët në mësime…
Fillova t’i kujtoja të gjitha shoqet e shkollës me radhë, disa prej tyre s’i kam parë që pas klasës së tetë, disa janë rritur e burrëruar, pijnë kafe, shkojnë në disko, flasin shpesh për probleme të ndryshme… U mendova ca si gjatë sa gati po më zinte gjumi, ashtu siç isha në divan"…
Andi e ndërpreu një çast leximin, u ngrit, u hodhi një grusht ujë syve dhe vazhdoi aty ku e la:
"Me mollë për… jo gabim. Duhet pa parafjalë kundrinori i zhdrejt, rasa dhanore.
"Me mollë…, - e gjeta, mami.
Në atë kohë babai i nervozuar tha:
"Mu…!"…
Ne pamë njëri - tjetrin në sy si për të pyetur se për kë e kishte fjalën për ty, apo për mamin. Sofisë iu mbushën sytë me lot. Unë desha t’i kundërvihesha babit, po ndihesha kështu si e zënë në faj që s’po mundja t’ju mbroja…
E ndërpreu rishtas leximin… Në këto çaste Andi s’e mbante dot më veten. Nxorri një "oh" të rëndë nga kraharori që i rëndonte aq shumë sa gati po i zihet fryma…
"Eh, dhe kjo Albana, ç’na i ngacmon këto plagë të vjetra që s’ditëm t’i mjekonim si duhej në kohën e duhur… Dhe tani të mos vuanim pasojat e tyre"…
E ndjeu veten të pafuqishëm dhe të pamundur për ta vazhduar më tej letrën, ndaj e la hapur atë te mbështetësja e divanit dhe s’mundi të lante as dhëmbët se e zuri gjumi duke i bërë shoqëri macja, që nuk gërrhiste si herët e tjera, thua se kishte kuptuar që i zoti diçka po përjetonte atë mbrëmje…

* * *
Iu bë sikur kishte hipur në një avion. Qe ulur në një sedilje me Albanën dhe flisnin pa pushim, sa edhe pasagjerët e tjerë i vërenin me kërshëri. Pas tyre qe ulur Sofia, motra e vogël…
Ishte hera e parë që kishin hipur në aeroplan, ndaj silleshin të shkujdesur.
- Andi, kujdes! Dëgjo motrën, mos shiko Albanën se rrëmbehet ndonjëherë. Më dëgjo mua, hë të keqen motra….
- Pa shiko se erdhi ushqimi, zgjidh çfarë të pëlqen, mos ki turp, kurse pije merr atë çajin e pjeshkës se të bën mirë…
Ata qeshën me zë.
- Çaj pjeshke?! - ia ktheu Andi.
- Edhe ti, po çoja njëherë fjalën në vend, të paktën një herë të vetme, - e këshilloi Albana…
Atë e kishte zënë një gjumë i thellë.
Udhëtimi po i dukej i pafund. Elikat e avionit çanin retë e bardha shtëllungë.
- Albana! Shiko, shiko mbi diell jemi tani? - pyeti Sofia.
Ata ia plasën gazit të dy sa edhe nga hundët i doli koka-kola që po pinin.
- Dhe ju, sa herë që flas unë, ju vjen për të qeshur… Sikur çfarë thashë… Atë që mendova…
- Si të mos qeshim moj, - ia ktheu Andi. - Ti gjithnjë këput broçkulla, i lëshon fjalët tullë, pa u menduar fare…
- Posi, posi!… Ja ju që e keni vrarë mendjen më shumë se unë, çfarë keni nxjerrë në shesh?!…
- Epo ja, prapë ti gabon. Pse s’thua çfarë keni nxjerrë në dritë, po thua shesh...
- Epo mirë, s’po flas më. Ja po ju dëgjoj juve…
Avioni Ishte gati në ulje… Duket se kishin arritur afër destinacionit… Një goditje e fuqishme e tronditi gjithë avionin… Forca e rëndesës qe shumë e madhe… Klithmat e njerëzve humbën në terrin e flakëve, trupa që përplaseshin si…
Andi mbuloi me trupin e tij Albanën dhe zëri i mbeti pezull, megjithëse thirri me sa fuqi që pati:
- Sofi! Mo… motër...
Papritur hapi sytë dhe pa se ishte duke ëndërruar… E zgjoi zilja e telefonit…
E kishin mbuluar një palë djersë të ftohta aq sa mbështetësja e divanit qe bërë qull. Ndjeu ta përshkronin drithërima. Hezitoi të merrte celularin… Vetëm pas sinjalit të dytë e mori dhe e hapi…
- Andi?!… Të zgjova nga gjumi?!… Më rëntë pika, më rëntë!…
- Albana! Albana, shpirt i vëllait!… Jo… po…, - hezitoi një hop. - Jo, jo! Mirë bëre se më vajti ora për në punë… Si ke qenë? - shpejtoi ta pyeste ai, duke u munduar ta fshinte ankthin e ëndrrës. - Mirë je?!…
- Mirë, po ti vëllaçko? Ç’kemi ndonjë të re?…
Duket se ajo e kishte lënë pas të kaluarën. Tani që qe bërë grua e ndjente shumë mungesën e tij, të nënës, motrës dhe babait…
- U bëre dajë! Me…
- Si? Dajë? Me…
- Me mbesë…
- Të rrojë, të rrojë! E pastë daja me jetë të gjatë!…
- Të ngjan ty. Vetëm ta shikosh sa e mirë që është…
- E bukur, si ty…
- Jo, joo... e mirë si daja…
- … …
Zakonisht për vajzat thonë se është e bukur, kurse për djemtë thuhet se është i mirë dhe ajo zgjodhi "të mirën" e jo "të bukurën"…

* * *
Pas asaj dite të lodhshme, Andi, i shtrirë në divan ashtu siç ishte, me duart e lidhura poshtë kokës dhe me vështrimin e hedhur tej, solli ndërmend shokun e tij të klasës, Marjon. Iu kujtua dita kur kishte marrë një letër të babait të periudhës kur kishte qenë ushtar dhe e lexoi para gjithë klasës në orën e mësimit me temë: "Si të shkruajmë një letër". Në atë letër shkruhej:
"E dashur nënë!
Po të shkruaj me zemër në dorë, sepse tani e kuptoj se sa shumë të kam lënduar… Nuk dua të shfajësohem e as të them një fjalë goje; "Më fal"! Të kërkoj ndjesë me gjithë shpirt pasi e di që zemërgjerësia jote prej nëne ka vend akoma edhe për gabimet e mia…
O, nënë!Lajmi për sëmundjen tënde më hidhëroi pa masë. Sapo ishim kthyer nga një stërvitje e lodhshme tre ditore, sa edhe të hanim bukë nuk kishim fuqi se na zinte gjumi me lugë në gojë nga drobitja. Na përmendte nga përgjumja kërcitja e pjatave prej alumini, prodhuar në Kombinatin "Çeliku i Partisë", në Elbasan… Na ngjethej mishi sepse na dukej se nga çasti në çast do të binte sinjali i alarmit e do të na duhej të niseshim përsëri në të tatëpjetë të kodrës, në të djathtë të Shpiragut…
Kushedi sa herë i kam shpuar gishtat nga ajo e flamosur gjilpërë se nuk ia merrja dot drejtimin qafores së bardhë…Duhet ta qepja që në darkë, para se të flija, se nuk i dihej natës…
Nuk mbaj mend se sa ishte ora egzakt. Të gjithë shokët qenë shtrirë pa i hequr këpucët. I kishte mbërthyer një gjumë i thellë sa nga gërrhimat e tyre nuk i dëgjova hapat e komamdantit.
- Mos fli! - më urdhëroi ai. - Eja në dhomën time se kam diçka për të thënë!
Nuk e kuptova pse më iku gjumi menjëherë, sikur të kisha një natë të gjatë dhjetori që flija. E ndoqa nga pas pa bërë zë.
- Ke një telegram nga familja, - tha komandanti pa ia shqitur vështrimin letrës që mbante në duar. – Ke nënën sëmurë…
Zëri i tij më ngjau i akullt, a thua se për të kishte më shumë rëndësi një ushtar më pak në rast alarmi pushtimi prej një armiku imagjinar, se sa jeta a sëmundja e një nëne… Atdheu dhe detyra ndaj tij, ishte më e shenjtë se sa jeta e çdo qytetari…
- Telegrami është urgjent, ndaj ke njëzetë e katër orë leje…
Më vinte të ulërija, por e përmbajta veten… Mora forcë nga trishtimi që më pushtoi për ty, o nëna ime e shtrenjtë, a ndoshta nga inati…
Vesa e mëngjesit më zuri në lëndinat në të hyrë të fshatit… Tutje në korie dëgjoheshin të lehurat e qenve përzier me këmborët e bagëtive…
Si të më kishe njohur trokitjen e dorës, derën e hape ti, nënokja ime. Me buzëqeshjen tënde doje të më tregoje se s’kishe gjë me rrezik për jetën, me përqafimin e menjëhershëm doje të fshihje zbehtësinë e fytyrës, të shkaktuar nga sëmundja e nga malli që kishe për mua… Kishe kohë pa më takuar dhe unë i marri i besova më shumë kësaj të dytës…
S’u shqetësova shumë për hallin a mallin tënd se sa për përgjigjet që do t’u jepja shokëve…
"Hë, si e gjete nënën?"…
"Si e le?… Të shkuara"!…
Pyetje të tilla më dukeshin si shigjeta të zjarrta llave…
Nuk më kujtohen fjalët që lëshova si breshëri automatiku… A mos qenë vërtet plumba fjalët e mia e të qelluan për vdekje?! Mos qenë flamë, si sëmundja e mallkuar që të mori jetën?!…
Më mirë të më kishte vrarë me dorën e tij komandanti, kur u ktheva brenda ditës, se sa në vend që të më pyeste për shëndetin tënd, më ngushëlloi:
- Të rrosh vetë!… Nëna të ka lënë uratën!…
- Uratën?!…
Vetëm në një çast të tillë kuptova se sa e pafund është dashuria e nënës…
"Oh, nënokja ime!" - thirra me gjithë forcën e dhimbjes. Por zërin nuk ta dëgjova. Në sup më kishte mbetur filli që kishte rrëshqitur nga gërsheti yt i tretur nga brenga, halli e malli…
Po e mbyll letrën me pikëllim në zemër, nënokja ime… dhe me mendimin se do të më kesh falur… duke ruajtur përqafimin tënd të patretur…
Tek sillte ndërmend këto copëza kujtimesh, Andit i rrodhën lotë të nxehta faqeve, a thua se bëhej fjalë për nënën e tij. Iu duk vetja i papjekur që atëherë kishte qeshur si i marrë së bashku me të tjerët…

* * *
Mëngjes. I ftohti i madh i kishte ngrirë rrobat e varura në telat e ballkoneve dhe shkëlqimi i tyre i akullt reflektonte disi i veçantë. Bardhësia e borës kishte mbuluar gjithçka…
Në rrugë, edhe ato pak makina që lëviznin, se si u ndalën papritur. Qëndruan për të respektuar arkivolin e murrmë, që i’u duk i bardhë prej borës a nga bardhësia e shpirtit të atij trupi që ndryhej përbrenda asaj barke pezull mbi supet e njerëzve të atij vargani të gjatë mortor… Njerëz të heshtur nga pikëllimi që u kishte mbërthyer zemrat...
Tek - tuk midis asaj rrjedhe pikëllimi njerëzor dëgjoheshin pëshpërima:
- E shkreta!…
- I vaftë shpirti në xhenet…
- Amen!…
Dhe luteshin njerëzia për shpirtin e saj…
Andit, që doli herët për të shkuar në zyrë, iu duk sikur diçka iu shkëput në trup dhe i rëndoi në shpirt kur u përball me atë ceremonial mortor.
Mbajti këmbët në shenjë nderimi dhe ashtu i heshtur e i prekur, u mbush me frymë, pa e kuptuar se ç’lidhje mund të kishte me atë vdekje që po kalonte aq pranë në këtë mëngjes të akullt dimri.
Pa një pa dy, u kthye në dyqanin e luleve buzë rrugës dhe dora i shkoi në një tufë zambakësh të bardhë, që si për koinçidencë qenë katër copë bashkë… I mori dhe ashtu si instiktivisht iu bashkua ceremonialit…
- S’i dilte shpirti për të birin, - dëgjoi të thoshte një grua aty pranë dhe sepse i pikoi në zemër, sikur të ishte nëna e tij...
- Shkoi me brengë të madhe, e gjora... Edhe dy vajza që pati, s’iu gjetën në këtë ditë të zezë… pa burri, si burrat…
Fjalët e grave e shpuan si gozhdë dhe sa s’po i çahej kraharori…
Kishte ftohtë... ftohtë… shumë ftohtë… Mollëzat e gishtave i ishin ngrirë e skuqur nga të ftohtit…
Shkoi pas njerëzve, hodhi zambakët mbi borën që kishte mbuluar arkivolin, pa e ditur se në të ishte ajo… që s’i dilte shpirti për atë… nëna e tij…
Sinjali i celularit, që tregonte për një sms, theu heshtjen e ftohtë.
S’pyeti për fjollat e borës, e nxorri me të shpejtë nga xhepi dhe lexoi:
"Eja në mes të kortezhit, në rreshtin e parafundit. Jam me mamin e babin… Po përcjellim për në banesën e fundit një nga njezëzit tanë më të dashur, nënën tënde…
Albana"
Ndjeu një drithërimë të thellë që i përshkoi tërë trupin. Mbajti këmbët për një çast si ta kishte goditur një rrufe e papritur...
-Oh, nënë! – shqiptoi nëpër buzët e ngrira…
Megjithatë e mbajti veten. Hodhi sytë përqark… E dalloi menjëherë Albanën, ndonëse kishte kohë që nuk e kishte parë…
U fut mes njerëzve. E preku në sup vajzën... Shikimet e tyre të përlotur u përplasën… Ajo po e vështronte me një sy plot dhembshuri si për t’i lënë të kuptonte se dinte gjithçka për të dhe për familjen e tij…
I pëshpëriti se dinte gjithçka që më parë, jo vetëm se kishte lexuar novelën "Rrëfimi", ku flitej për jetën e tij dhe të familjes së tij… Vite më parë e ëma e saj kishte punuar me Bukurien në një fabrikë qumështi dhe kishin shkuar shumë me njëra-tjetrën, në atë kohë që fëmijët e tyre qenë të mitur…
Andi zgjati duart dhe i lidhi fort me ta, si të ishte pjesë e familjes së tyre… Kështu pranë e pranë me Albanën dhe familjen e saj, sikur ndjeu një farë lehtësimi në shpirtin e rënduar…
Një buzëqeshje e lehtë e të atit të Albanës, sikur i dha zemër dhe ashtu të bashkuar, ecën pranë e pranë, duke u lutur për shpirtin e bardhë të asaj gruaje të mirë që po shoqëronin në rrugën e saj drejt qiellit…

LIRI HIDËRSHAJ