Nga Liri Hidërshaj

BRENGË GRUAJE

Çdo mëngjes më pëlqen të pi nga një kafe ekspres. Nuk më shijonte më parë, sikur më jepte të përziera në stomak, por sesi ndodhi e u përshtata me atë lëng të zi dhe tani nuk mund të rri pa e pirë një filxhan në ditë, të paktën në mëngjes.
Edhe atë ditë, para se të futesha në klasë, u ktheva me nxitim në lokalin pranë shkollës dhe pa u vënë re u ula në tryezën ku rrija shpesh. Papritur sytë më shkuan tek një fytyrë e njohur, por që për momentin nuk më kujtohej kush ishte. Duhet ta kisha takuar a njohur më parë, po se ku nuk e mbaja mend. Ishte e vetme në tavolinë dhe tek pinte kafenë e saj, që dukej ende e nxehtë nga avulli që lëshonte, më buzëqeshi me dashamirësi. Ende nuk po më vinte në kokë ndonjë emër, adresë a person që të më lidhte me të dhe të them të drejtën shava veten që nuk po më kujtohej asgjë.
Humba në mendime aq shumë sa nuk vura re as kamarjerin që kishte lënë filxhanin e kafesë fare pranë duarve të mia.
- Ju bëftë mirë! – më shkëputi nga hutimi një zë femre.
Ishte e njëjta fytyrë. Qendronte fare pranë tavolinës sime.
- Faleminderit! - pëshpërita me gjysmë zëri.
- Më duket se nuk po më mbani mend?! Jam mamaja e Andit. Kam ardhur disa herë në mbledhjet me prindërit, - foli ajo ndrojtur si të donte të shfajsohej për shqetësimin.
- Aaa më falni! Të them të drejtën nuk po e gjeja dot kush ishit… Ndoshta do të pinim bashkë nga një kafe, por nxitoj se fillon mësimi dhe nuk më mbeten as dy minuta kohë për të ndenjur - shtova duke mbledhur supet.
- Të falemnderit për fjalët e mira… patjetër që do ulemi bashkë një herë tjetër… desha vetëm t’ju them se kafenë e keni të paguar.
- Nga ju!?… Jo, moj zonjë, faleminderit, kafenë time e paguaj vetë! - ia ktheva si pa të keq.
Hodha lekët në mbajtësen e filxhanit, që lëshuan një tingull të rëndë si për të më kujtuar zilen e shkollës dhe u largova pa harruar të përshëndes atë grua që m’u duk se më përcolli me shikim keqardhës. Ndoshta i mbeti hatri që nuk e lashë të paguante…
Pa dalë mirë nga lokali rrugën ma preu një tjetër grua, që nga paraqitja nuk ngjante fare me atë që sapo u ndava. Përkundër pamjes së saj tërheqëse, veshjes shik dhe fytyrës së qeshur, kjo tjetra vinte fytyrëhollë, e dobët dhe e veshur pa shije.
- Ndaloni të pimë një kafe bashkë, mësuese!? – thuajse urdhëroi ajo.
- Do të ndaloja me gjithë qejf zonjë, por tani fillon mësimi e më duhet të shkoj, - ia ktheva pa e ndalur hapin. – Ndoshta takohemi pas kësaj orë, nëse ju keni kohë për të më pritur.
- Për mua nuk paskeni kohë ëhh?! Për të pirë kafe me lloj-lloj të përdalash të del e të tepron koha besoj?! – u çorr gruaja pa një pa dy.
E vërejta e çuditur. Ajo grua kishte fytyrë disi agresive gjë që i reflektohej edhe në të folur. Fatmirësisht nuk e njihja… them kështu sepse një të panjohuri thuajse nuk i detyrohesh fare, pasi dhe mundësia për ta lënduar është shumë herë më e vogël se me të njohurit… e megjithatë na ndodh të ulemi në kafe edhe me të panjohur, por të paktën kur ata e kanë sensin më të vogël të njerzillëkut…
- Besoj se nuk duhet t’ju marr dorë se me kë pi kafe, kushdoqofshi ju, - thashë e vendosur dhe bëra të iki pa e kthyer kokën pas.
- Unë duhet të bisedoj me ju për diçka shumë serioze. Dëgjuat?! – më vinte nga pas zëri lutës, shoqëruar me një mori sharjesh e fyerjesh...
Një mendje më thoshte të ndaloja e ta dëgjoja se ç’kishte për të thënë, por frika se mos haja ndonjë vretje nga drejtori, më bëri më të vendosur për të ikur…
Nuk arrija ta kuptoja se ç’pati me mua ajo grua, ama diçka e kam shumë të qartë: gjithë ditën më mbeti në mendje pamja e saj jo fort e këndshme, ndoshta pak e shqetësuar, e frikur a ku di unë, njëlloj sikur të mbante brenda vetes diçka të fshehtë. Më dukej sikur një shtëllungë tymi kishte mbetur pezull midis nesh apo kështu të paktën më ishte ngulur në mendje…
"Edhe unë budallaqja, - fillova të qortoja veten, – le të isha vonuar edhe ca… le të kisha lënë edhe orën e parë të mësimit, të nxirrja një justifikim çfardo… sa herë na gënjejnë ne nxënësit… punë e madhe, një rast ishte ky… me siguri që do të kisha mësuar kush ishte shqetësimi i saj"...
E vrava mendjen gjer natën vonë për atë ndodhi, ndërsa mundohesha më kot t’i jepja një përgjigje ngjarjes në fjalë. Nuk po e kuptoja ç’kërkonte ajo grua nga unë… "Me ç’njerëz të përdalë isha ulur unë për kafe dhe çfarë donte të thoshte ajo me këtë?!"…
Në mëngjes u ngrita herët ende pa gdhirë dhe ashtu shpejt e shpejt bëra punët e shtëpisë a kështu i thënçin se më shumë i katranosa: qumshtin që ziente harrova ta hiqja në kohë dhe, pasi valoi, u fry dhe u derdh gati i gjithë mbi sobë. Eh, më hapi aq shumë punë!… Lava dyshemenë shkel e shko, enët po ashtu… e gjithçka që zura me dorë e lashë mangut atë mëngjes... mendja ende më rrinte tek ngjarja e ditës së shkuar…
S’prita më gjatë, rrëmbeva çantën dhe renda për në punë. Ndoshta e takoja edhe gruan e një dite më parë… ndoshta po pinte edhe ajo kafen e mëngjesit…
Nuk më pëlqete të shkaktoja pakënaqësi tek të tjerët, isha mësuar të më respektonin, se të vetmet gjëra që nuk i kursehen një mësuesi janë mirënjohja dhe respekti…
Thuajse për njëzetë e katër orë rrjesht kisha pyetur veten se si do të qe të pija kafe me një njeri krejt të panjohur. Kur e pi kafenë me të njohurit, miqtë apo kolegët e punës e di se sa zgjat, flet për të djeshmen, për të sotmen e të ardhmen, flet për arritjet dhe dështimet, për ëndrrat dhe zhgjëndrrat, por një të panjohuri nuk di ç’t’i thuash, përse e për kë ta pyesësh, për çfarë ta urosh a ta ngushëllosh, ta lavdërosh a ta qortosh…
Në çastin kur hyra në lokal sytë më shkuan së pari tek ajo. Diç bisedonte me kamarjerin ashtu e përkulur mbi banak dhe as që e vuri re ardhjen time. Mora frymë disi e çliruar, por nuk zgjati shumë, pasi ajo përshëndeti kamarjerin dhe gati sa nuk u përplasëm në momentin që u kthye për të dalë.
- Më fal!… Të lutem, më fal!… unë… Padashur! – tingëlloi zëri i saj si i njeriut të zënë në faj.
Sytë i shprehnin njëherësh habi dhe frikë, mimika e fytyrës së skuqur po ashtu. Nuk e di se çfarë më shkrepi atë çast, as që i fola, vetëm rrudha fytyrën dhe instinktivisht e pashë me bisht të syrit gjithë zemërim, mbase për faktin se po ikte aq shpejt a ku ta di...
Si për inatin tim lokali qe mbushur plot e përplot atë ditë, kishte vetëm një karrige bosh, rreth së cilës qenë ulur tre burra.
"Nuk po e pi fare kafen!" - i shfryva vetes e xhindosur…
Kur po bëhesha gati për të dalë më kumboi nga pas zëri i kamarjerit:
- Eja, mësuese, se ka kurdoherë vend për ty…
Bëra sikur nuk e dëgjova, nxitova jashtë derës së kafenesë dhe hyra drejt e në oborrin e shkollës që nuk ishte as pesë hapa larg. Isha e zemëruar sa më s’ka, aq sa dhe në mësim s’më bëhej të hyja… Eh, ç’të bësh?!… Më duhej të shkoja patjetër se ç’faj kanë nxënësit që presin…
Kur po ngjisja shkallët, ma preu rrugën një vogëlushe veshur me një fustan të shkurtër ngjyrë rozë, nxënëse e klasës që kisha në kujdestari. Emri i saj nuk m’u kujtua në moment. Vajza më zgjati dy karafila të kuq. Sikur ma zbutën zemrën aroma e tyre dhe buzëqeshja e fëmijës, ndaj e mora për dore dhe buzagaz u futëm në klasë…
Hodha një vështrim përqark, hapa regjistrin, mora mungesat dhe nisa të pyes nxënësit pa humbur kohë:
- Më thoni tre emra konkretë pa ndajfolje!… Ti!? – urdhërova, duke iu drejtuar me gisht njërit prej nxënësve.
- Grua.
- Ti!?
- Filxhan.
- Ti!? - i them të tretit.
- Kamarjere.
- Më thoni tre emra abstraktë! – vazhdova përsëri me kërkesat e mia.
Vërejta që njëra prej vajzave u çua dhe nisi të fliste me të shpejtë, si të kishte frikë se mos e ndërpriste njeri:
- Ankth, mendim, gëzim… të vazhdoj më tej mësuese?
- Mjafton, - thashë pa e komentuar përgjigjen më gjatë.
- Kush nga ju mund të më thotë tre shprehje frazologjike? – pyeta unë sërish.
- Me ç’fjalë mësuese? – pyeti një nxënës pa leje.
- Si të doni ju, veç pa përcaktim fjalie! – u përgjigja me zë të ngadaltë.
- Ta them unë mësuese, - tha Endri, njëri prej nxënësve më të zgjuar, më impulsive e më të shkathët të klasës.
Unë pohova me kokë.
- Vret mendjen…
- Mjaft! - e ndërpreva duke ngritur zërin, si të më kishte thumbuar grenza.
S’e mbajta dot veten. Fjalët e tyre të pafajshme u përzien me ndjesitë e mia të turbullta dhe m’u ngulën në tru si të ishin gjilpëra. Ndjeva dhembje, dhembje si ajo e kallove në putrat e këmbëve që s’gjejnë dot derman nga ilaçet…
U ngrys një tjetër ditë e u gdhi një tjetër nata për t’ia lënë vendin një tjetër mëngjesi.
- Do ta pimë bashkë kafenë sot? – më pyeti im shoq.
- Jo!- i thashë. - Kam pushim dy orët e para dhe do dal më vonë.
- Si të duash, unë po iki!… Mirupafshim! – më përshëndeti ai.
- Mirupafshim! - ia ktheva unë e lehtësuar.
M’u duk sikur shpëtova nga përplasja me atë grua të panjohur që më ndillte njëherësh trishtim e keqardhje.
Orët kaluan shpejt. Pa mbajtur frymën këmbët më çuan në kafene. Si për inatin tim, në të njëjtën tryezë ishte po ajo, si gjithmonë e njëjta fytyrë e hequr flokëlëshuar, kësaj herë me të vetmin ndryshim se mbante në duar një cigare të ndezur që e thithte pa pushim. U zura ngushtë. Një mendje më thoshte të ulesha me të dhe ashtu bëra.
- Mundem? – i kërkova leje për t’u ulur.
- Ulu! Bosh e ke vendin! - ma ktheu ajo indiferente, sikur të mos i interesonte më të fliste me mua.
U vështruam pak çaste pa folur. "Kjo grua më çudit gjithmonë e më shumë" – thashë me vete. "Një ditë më përndjek për të folur me çdo kusht, një ditë bën të hutuarën dhe sot ka veshur një tjetër vyrtyt, karakterin mospërfillës"…
- Hë, si ke kaluar? – e theu më në fund ajo heshtjen. - Ata njerëz mirë i ke?
Shikimi i saj i inatosur s’më la t’i dëgjoja qartazi fjalët.
- Ç’ka, - ia ktheva matur.
Ajo nuk bëri më zë, madje e kyçi gojën si me çelës kinez, çelës që përdorin hidraulikët për të montuar rubinetat e çezmave.
Sjellja e saj më bëri të dyshoja edhe më shumë. Nuk arrija ta kuptoja këtë ndryshim të papritur. Madje një ndjesi e frikshme më pushtoi dhe nuk pata më dëshirë ta vazhdoja më tej bisedën…
Papritur më ngacmoi stomaku dhe kjo më bëri të porosisja një biter në vend të kafes, që e piva me një të kthyer të gotës dhe ika pa thënë as "ditën e mirë".
Duke u kthyer për në shkollë më mundonte fakti se pse ajo grua më foli aq rëndë… "Dy ditë të shkuara m’u lut si Krishtit të bisedoja me të, kurse sot parapëlqeu heshtjen dhe e shpërfilli praninë time…
Kisha katër orë lexim jashtë klase, dy orë me njërën klasë të pestë, dy me klasën tjetër. Hyra në mësim me bindjen se çfarë kisha në mendje i lashë jashtë derës së shkollës. Do të diskutonim për librin: "Lamtumirë guacka ime". I hodha një sy subjektit sipas pikave të planit dhe pa e zgjatur nisa bisedën e lirë me nxënësit.
- Më ka pëlqyer shumë përmbajtja e librit, - tha e para Eda, - sidomos kur personazhet kryesorë shkojnë në plazh.
- Mua, - ia priti Ina, - më ka tërhequr përshkrimi artistik, peizazhi i krijuar nga autori me aq mjeshtëri në përshtatje me ngjarjet dhe personazhet…
- Pjesa që flet për babain nuk më pëlqen, - ia ktheu Grisilda. – Ai baba nuk është si të gjithë baballarët e tjerë, më duket i keq…
- Ai sillet shumë keq me mamin, - e çoi më tej mendimin e Grisildës një tjetër nxënës.
Për pak çaste klasën e sundoi heshtja.
- Kurse mua mësuese më pëlqen më shumë "Detari i përjetshëm" që flet për kujdesin e Mujo Ulqinakut për të shoqen, para se të shkojë në punë, dhe që nuk kthehet më, - e theu heshtjen Endri.
Në klasë u dëgjuan të qeshura.
- Çfarë rëndësie ka analizimi i personazheve? – pyeta unë për t’u tërhequr vëmendje nxënësve që qeshën.
- Po ja, mësuese, - përgjigjet një djalë andej nga mezi i klasës, - kur i vëmë personazhet përballë njëri – tjetrit ne i dallojmë më mirë personazhet pozitivë nga ata negativë…
E kështu marrin udhë diskutimet. Zërat gazmorë të fëmijëve ia lënë vendin arsyetimit që i tregon ata më të rritur se ç’janë në të vërtetë…
- Ç’të ketë vallë ajo grua?! - pëshpërita me zë padashur.
- Për kë e ke fjalën, mësuese? – më pyeti zëri i njërës prej vajzave të ulura në bangat e para, fytyrën e së cilës nuk e dallova dot nga mungesa e përqendrimit.
Në moment e mblodha veten.
- Asgjë, asgjë! – mohova me fjalë dhe u përpoqa të vë buzën në gaz…
Klasa më vështroi si e habitur.
- Me cilin nga personazhet do të donit të ngjasonte babai juaj? - parashtrova një tjetër pyetje si për të humbur gjurmët e trishtimit që nuk më shqitej dhe m’i rrëmbente mendimet si pa kuptuar në errësirën e brengës së asaj gruaje ende të panjohur.
- Mua, - thotë njëri, - me…
- Mua jo, jo me asnjë, - ia pret tjetri. – Babai im është shumë i mirë, ai e do shumë mamin…
- Unë mësuese e kam festuar festën e Ditës së Verës që shkoi me babin dhe me mamin. Sa i mirë që ishte ai, - thotë Silvana dhe u ul krenare në bangë, e bindur se më së fundi dha edhe ajo një përgjigje që do të më kënaqte dhe e bënte atë ta ndiente veten të barabartë me të tjerët.
Më mbërtheu një ngërç trishtimi. M’u kujtua se kur shkrova gjeneralitetet e nxënësve në fillim të vitit shkollor, në shtyllën përkatëse ku bëhej fjalë për babanë kisha shënuar "jo" për Silvanën. Vdekja m’u duk më e ligë se kurrë ndonjëherë, ndoshta për vetë faktin se unë s’e kam njohur kurrë tim atë, pasi kam qenë tre vjeç kur ai ka ndërruar jetë…
Florinda, si ta kishte kuptuar gjendjen në të cilën ndodhesha, i dha një drejtim të ri diskutimit:
- Mua më pëlqen titulli i librit "Lamtumirë guacka ime", mësuese, sepse personazhi kryesor…
Orët e diskutimit letrar kaluan si pa u ndjerë. Në dukje mendimet e mia u ishin kushtuar ndodhive të reja, ndonëse diku brendisë sime hamendësonin ende për gruan e kafenesë, atë grua thatime, me sy të thellë si të ngulur në dy zgavra të murrme që kishin nevojë për pak dritë dhe që dukeshin sikur shëmbëllenin vetëm dhembje…
Ditët ia linin radhën njëra-tjetrës. Mëngjeset e tyre herë vinin të freskët e me shi e herë të ngrohtë e me diell...
Atë mëngjes dielli me rrezet e tij të arta i kishte trembur retë dhe së bashku me to sikur kishte fshirë dhe ndrojtjen e asaj të gjore grua. E vura re me bisht të syrit. Pamja e saj të linte të kuptoje se mezi priste të më fliste, sikur nuk i durohej sa t’i zgjidhte grykën thesit e t’i linte fjalët të dilnin vetë, kështu të paktën më ngjante mua. Nuk priti as ta përshëndesja, më drejtoi dorën nga karrigia që si duket e kishte ruajtur për mua dhe pa humbur kohë bëri porosinë:
- Një ekspres për zonjën! Vetëm pak shpejt, të lutem! – urdhëroi kamarjerin dhe u kthye nga unë duke vënë buzën pak në gaz.
- Epo shyqyr që erdhe se ty po të prisja, - vazhdoi ajo, si të kishim vite që njiheshim.
Nuk e di se ç’ndjeva me saktësi, pasi edhe sot e kësaj dite nuk e përcaktoj dot një ndjesi të tillë, vetëm diçka e kam më se të qartë; ajo grua më përndiqte kudo shkoja, sytë e saj të trishtuar sikur më luteshin për diçka… Nuk arrija ta kuptoja se ç’kërkonte nga unë: Mos vallë e kisha njohur dikur në të shkuarën?!… Mos i kisha ndonjë borxh?!… Çudi as njëra e as tjetra nuk më rezultonte e vërtetë. Fytyra e saj ishte krejt e panjohur për të shkuarën time…
- Mos merreni edhe me gazetari përveç të qënit mësuese se kam dëgjuar të flasin shumë për zgjuarsinë dhe shkathtësinë tuaj…, - ma shkëputi zëri i saj fillin e mendimeve. - Të kam parë thuajse çdo ditë me atë burrin e gjatë me mjekër e mustaqe… burrë zotni, të paktën kështu në dukje… ju kanë zili shumë njerëz…
Zhurma e çakmakut që nuk po lëshonte flakë për të ndezur cigaren që mbante mes gishtërinjëve të hollë ia ndërpreu fjalën dhe e hutoi paksa, sa m’u duk se dhe përgjigjen time nuk e dëgjoi.
Një mesoburrë, që si duket e kishte vënë re, u afrua dhe ia ndezi cigaren. Një psherëtimë e thellë shoqëroi tymin e zi që nuk e di pse më ngjau se i doli nga shpirti.
Kaloi pak kohë pa folur.
- Ndoshta të jam dukur e çmendur kaq kohë, pasi as prezantuar nuk jemi, - e nisi bisedën ajo. - Jam nëna e njërit prej nxënësve të tu.
- Nëna e njërit prej nxënësve të mi?! – pyta e çuditur.
- Po, po…
- Po unë i njoh prindërit e nxënësve të mi… më vijnë çdo tre ditë në shkollë… më përshëndesin në rrugë… madje shumë prej tyre më kanë ftuar dhe në shtëpi…
- Andin, si e kam Andin? – më ndërpreu ajo me një frymë, si ta ndiqte njeri pas.
U kujtova se Andin e kisha nxënës të klasës në kujdestari.
- Mirë! – nxitova e thashë pa kuptuar asgjë. – Pse, çfarë e keni?
- Djalë, - tha, duke e shoqëruar zërin me një rënkim të zgjatur.
E vërejta e habitur, ndonëse nuk thashë asnjë fjalë, vetëm u mblodha në heshtje.
"Kjo grua më çudit gjithmonë e më shumë, - thashë me vete. – A nuk vjen një tjetër që interesohet vazhdimisht për Andin?!… Ajo nuk më ka lënë ndonjëherë të dyshoj se nuk e ka djalin e saj. Sa herë që ka ardhur më ka pyetur për çdo grimë të jetës së tij në shkollë. Më ka pyetur kë ka shoqe, kë ka shok, kush vjen e takon, madje tani së fundi më ka thëne se e ka futur në një palestër për të rënë pak në peshë se Andi është pak më i shëndoshë se duhet për moshën e vet"…
- Po ta them vetëm ty se deri tani as njerëzve të mi nuk u kam thënë asgjë, - më shkëputi nga mendimet zëri i saj. – Nuk kam dashur që ata të merrnin vesh se ç’më ka ndodhur, pasi e di fare mirë se këshillat apo mbështetja e tyre janë qortimet, sharjet e ndoshta dhe shpifjet vend e pa vend.
Heshti për pak sekonda, psherëtiu thellë e më pas nisi të fliste sërish:
- Eh!… Jam nëna e vërtetë e Andit!…
"Po unë nuk kam as tre ditë që jam takuar me nënën e Andit! – thashë me vete. Në cast u stepa duke përfytyruar gruan që mezi njoha në kafene e që tani e mbaj mend aq mirë, se zakonisht gra të tilla nuk harrohen lehtë… E si mund ta kisha harruar dashamirësinë e saj"…
- Po iki, - fola me gjysmë zëri, me mendimin për t’u shmangur. - Më vajti vonë… Ndoshta e vazhdojmë këtë bisedë një ditë tjetër.
Nuk tha asgjë, vetëm më shoqëroi me sy të trishtë që shprehnin pakënaqësi.
Ashtu me nxitim u ngrita pa marrë përgjigje, pagova lekët dhe humba mes njerëzve të shumtë që mbushnin kafenenë.
Rrugës mendoja: "Mos është ndonjë provokatore që kërkon të më shfrytëzojë mua për të arritur qellimet e saj... po bëj më shumë se një vit si mësuese kujdestare e asaj klase dhe nuk e di që Andi s’jeton me nënën e tij të vërtetë… ajo grua nuk ka ardhur kurrë të pyes për të"...
Për një moment më hyri frika. Kisha dëgjuar se gra të çuditshme shkonin nëpër shkolla dhe me justifikime nga më të ndryshmet merrmin fëmijë që as nuk i njihnin dhe të nesërmen ata gjendeshin të varur në ndonjë qoshe të shtëpive të tyre…
Nuk kishte moment të ditës apo natës që nuk më shkonte mendja tek ajo grua e panjohur që u shfaq kaq papritur në jetën time… Tim shoqi nuk i kisha thënë asgjë. Nuk doja ta shqetësoja edhe me një problem të tillë se lodhej aq shumë në punë. Një mendje më thoshte t’i kërkoja mendim, se burrat janë më të pjekur e nuk janë pushkë e shkrehur si ne gratë, por vendosa të hulumtoja njëherë për atë grua e po të hasja ndonjë vështirësi gjëkundi patjetër që do t’ia thoja…
"Si nuk e pyeta për emrin?… Emër si të gjithë njerëzit do ketë dhe ajo… shikimi i saj i trishtuar, pamja e hequr… të jetë e vërtetë ajo që më tha?!… Mos vallë ka nevojë për ndihmë?!… Ç’them dhe unë?!… Ç’farë t’i jap unë?!… Unë vetëm fletore e shkumsa kam në çantë"…
Atë mëngjes vendosa të mos futem në kafene nga frika se mos e gjeja edhe atë aty duke më pritur… Se si më dukej…
"Se mos është burrë e u dashkam fshehur prej tij se mos i venë fjalë tim shoqi apo djalit, grua është, si unë… edhe për gratë thonë se… jo, jo, sot nuk do hyj në lokal, le të rri një ditë pa pirë kafe se nuk u bë nami!"…
Me të rënë zilja për fillimin e orës së mësimit, hyra në klasë dhe, pasi u përshëndeta me nxënësit, u kërkova të shprehnin mendimin e tyre rreth temës: "Si duhet të veproni kur ju kërkojnë ndihmë"!
Nxënësit, të kënaqur që u dhashë pak më shumë liri se zakonisht, filluan të diskutonin me njëri – tjetrin, kush e kush të gjente përgjigjen më të bukur…
- Duhet të kemi parasysh personin që na kërkon ndihmë, - thotë Indriti.
- Ta shikojmë drejt në sy bashkëbiseduesin, - shton Helena.
- Po kur nuk jemi në gjendje ta ndihmojmë personin që na kërkon ndihmë? - pyet Kristjani me vështrimin nga klasa.
- S’dua të të ndihmoj! - përgjigjet Luljeta.
Të gjithë qeshën me të madhe.
- Po ju pse qeshni? – u mundua të mbrojë shoqen Virtela, e cila mezi mbante të qeshurën për vete.
Për të shmangur zënkat e vogla midis nxënësve, mora në mbrojtje Luljetën.
- Luljeta dha mendimin e saj, ç’ka për të qeshur këtu? Gjithësecili duhet të thotë atë që mendon… Pa përgjigju ti, Endri, se u shkrive gazit, dhe kujdes se mos të bien dhëmbët nga të qeshurit.
- Po, mësuese, unë do t’i thoja: Më falni, nuk mund t’ju ndihmoj dot!
- Domethënë do ta lije në baltë? - ia priti Xhensila…
- Po ti, Andi, çfarë mendimi ke? – pyeta unë me shpresën për të marrë edhe një tjetër mendim të vyer për atë që duhet të bëja.
- Unë do ta ndihmoja vetëm në rast se e meritonte ndihmën time, - u përgjigj Andi ende pa mbaruar unë pyetjen…
Kështu debati mori më shumë zjarr. Nxënësit ishin vënë në garë me njëri – tjetrin kush të fliste më shumë, paçka se ndonjëherë jepnin dhe përgjigje të gabuara.
Sapo ra zilja për përfundimin e ores së mësimit, nxënësit ia dhanë vrapit kush e kush të dilte i pari se qe koha për pushimin e gjatë. Andi doli i fundit dhe unë përfitova nga rasti që të flisja pak me të:
- E di Andi, dje kur shfletova rregjistrin vura re se data e ditëlindjes tënde po afron, - e nisa bisedën disi shkujdesur.
- Patjetër, mësuese! - shpërtheu ai gjithë entuziazëm.
- Po hë, si ke vendosur, do ta festosh këtu në shkollë apo në shtëpi? - e nxita unë më tej.
- Do ta festoj në shtëpi se kështu më ka thënë mami, - u përgjigj ai. – Madje ajo më ka kërkuar që bashkë me shokët e klasës të të ftoj edhe ty në festë.
- Ashtu?! Epo mirë do mundohem të vij patjetër, - thashë duke buzëqeshur.
Djali fluturoi nga gëzimi dhe siç ishte ashtu i qeshur, doli nga klasa duke vrapuar.
"Ditëlindja!… Ja një arsye për ta marrë vesh më mirë të vërtetën", - thashë me vete.
Duke bërë konkluzionet e orës së mësimit që sapo kaloi, merreni me mend se sa ngushtë e ndjeva veten, nxënësve u bëja moral si të silleshin, si t’i ndihmonin të tjerët, kurse unë as guxoja ta pyesja atë grua enigmatike se me se mund ta ndihmoja… Mbase mund të isha mbështetje për të se kot nuk m’u drejtua mua…
Kur dola në oborr, në të hyrë të shkollës, pranë portës së hekurt, mbështetur pas murit, vura re atë. M’u duk më e pashme se zakonisht, e kundërta me herët e tjera që më kishte rastisur të shkëmbehesha.
- Hë, mbarove? – m’u drejtua ajo.
- Po, - iu përgjigja. – Po ju kishit ndonjë gjë? Mos doni t’ju thërras ndokënd për ta takuar?
- Jo, jo! Thjesht, po të prisja ty…
Një ndjesi e ftohtë më ngacmoi edhe më shumë. M’u duk sikur krahërori m’u tkurr sa një pesëlekëshe. Nuk arrija ta kuptoja se ç’kishte ajo grua me mua.
- Kemi lënë një bisedë përgjysëm apo harruat?! - tha ajo. - Jo më kot të kam vënë re gjithë këtë kohë… më dukesh zonjë grua… kam hall dhe ndoshta mund të më ndihmoni?…
I harrova të gjitha ditët e mëparshme. Madje edhe ajo biseda dhe interesimi i saj për Andin tani më dukeshin si diçka tepër e largët, si një interesim i një të panjohuri për diçka që i kanë zënë veshët ashtu si rastësisht. Këtë grua nuk mund ta përfytyroja dot si nënën e Andit… Mendja më shumë më thoshte se mbase ajo grua kishte ndonjë fëmijë në klasën e 8-të të shkollës sonë, që mund të kishte nevojë për konsultim pyetjesh për lëndët e gjuhës shqipe e leximit letrar, meqë ishte prag provimesh.
- Shkojmë të pijmë një kafe, - m’i preu mendimet zëri i saj i ngjirur, sikur të dilte nga një pus i thellë.
"Çudi! - thashë me vete. - Ajo ka mësuar vendin e punës, llojin e punës e për më shumë dhe shijet e mia"…
Mblodha krahët, por si pa kuptuar ajo e mori për miratim dhe pohoi me një tundje të lehtë të kokës.
Fjalët e mëparshme të nxënësve: "Më falni, nuk ju ndihmoj dot… Ta dëgjojmë tjetrin me vemendje dhe t’i flasim me zë të ulët", sikur më qetësuan disi dhe më nxorrën nga ajo situatë delikate.
- Mirë, - thashë. - Vetëm nuk do të vonohemi shumë se në orën tre vijnë dritat e më duhet të jem në shtëpi e të përgatis ndonjë gjë për të ngrënë.
- Eh! Ka kohë gjer atëherë, - ma ktheu ajo.
E ndoqa pas me hapa të ngadaltë. U ulëm në tryezën më të afërt me derën.
- Hë, ç’kemi? - e nisa bisedën unë si për të zgjidhur fillin e hallit që donte të më tregonte.
Përsëri heshtje, përsëri rënkim. Mua më dukej se më peshonte një mal i tërë supeve, sa mezi mbushesha me frymë. Nuk dija ç’të thoja, nuk dija ç’të flisja…
- E ç’të të tregoj më parë moj motër?! Duhet një natë e gjatë dimri e s’besoj se do të më mjaftonte për t’i thënë të gjitha, - foli gruaja.
Heshti pak kohë e përsëri ia nisi:
- Po ja, kur u njoha me burrin tim, u dashurova aq shumë pas tij sa as prindërit e as dy vëllezërit më të mëdhenj se unë nuk i pyeta. Pesë vitet e para të martesës shkonim aq mirë, nuk them se nuk bënim kurrë fjalë, por në të shumtën e herëve kishim mirkuptim e harmoni. U bëmë me dy vajza dhe me të drejtë të Zotit, më shumë i donte ai fëmijët se unë. Andi lindi gati dy vjet pas vajzës së vogël. Në atë kohë marrëdhëniet tona ishin ftohur disi. Kishim filluar e grindeshim shkak e pa shkak. Ndonjëherë më dukej se më kishin faj fëmijët që po e humbisja njeriun që kisha dashur më shumë në këtë botë dhe as me ta nuk sillesha dhe aq mirë… Eh!… Kur e mora vesh se shkonte me atë tjetrën, me të cilën bashkëjeton tani, gati sa nuk u çmenda. Ika nga shtëpia duke marrë me vete edhe dy vajzat që ishin disi më të rritura, kurse djalin ia lashë burrit me mendimin që ta bëja të vuante e të provonte ta rriste vetë, të kuptonte sakrificën e një nëne… Në fillim kujtoja se do të kthehej përsëri tek unë por u gabova. Prita gjatë e ai nuk u kthye, nuk më kërkoi… Nuk e di ku kam gabuar… as sot nuk arrij ta kuptoj gabimin tim… Veç një gjë është e vërtetë, atë e humba, humba dhe tim bir… Kështuqë Andi u rrit pa mua… Eh!… Më la i paudhi për atë tjetrën dhe nuk e di se ç’kishte ajo më shumë se unë… E mori më qafë familjen tonë…
Ajo shfrynte njëlloj si ajo çezma që i është çarë tubi kryesor dhe presjoni i ujit nuk të le t’i vendosësh as saraçineskën, kurse mendimet e mia sa vinin e bëheshin edhe më shumë rrëmujë. "Mirë të shoqin le ta shajë, se në fund të fundit e ka burrë dhe i detyrohet shpjegime, - thashë me vete. - Po me atë tjetrën ç’ka, se për të thënë të drejtën djalin ia mban aq mirë sa më s’ka"…
Më dukej vetja sikur kisha hyrë në një lojë të vështirë, të paluajtur kurrë më parë, veçse diçka nuk e kuptoja: në do kisha rolin e albitrit apo thjesht të dëgjuesit. Po, po në një lojë të vërtetë që mund të përfundonte me fitore, barazim apo humbje, gjë që ma shtonte ankthin edhe më shumë…
- Ç’farë do të pish? – m’i ndërpreu mendimet ajo.
- Një makjato, si zakonisht, - ia ktheva.
- Harrove që nuk ka drita? - shtoi ajo si me të buzëqeshur.
- Një lëng frutash atëherë, - u përgjigja pa menduar fare për çmimin, pasi radhën për të qerasur sot e kishte ajo, dhe, për të thënë të vërtetën, neve mësuesve na pëlqen kur na i paguajnë kafet prindërit e nxënësve tanë, sepse ndihemi të vlerësuar…
Tek po pija me përtesë lëngun e pjeshkës, ndiqja me bisht të syrit edhe lëvizjen më të vogël të saj. Dukej e qetë, ndonëse herë e ngadalësonte dhe herë e shpejtonte mënyrën e të folurit…
- Ndarja me të, qe për mua një vdekje për së gjalli, - vazhdoi ajo rrëfimin. – Koha jonë nuk është për aventura, aventurat janë për adoleshentët e jo për moshën tonë… veç në e ka lënë mendja burrin tim se me sa e njoh unë, prej kaq vitesh, ai s’ka qenë kurrë i tillë… Nuk di ç’të të them a ndoshta e ka bërë ajo të tillë?!… Nuk di si ta kuptoj ndryshe se nuk ka mundësi që të arrijë deri në këtë pikë sa të mohojë edhe fëmijët e vet për të cilët më parë të vriste… jetën time nuk e llogariste ndonjëherë para tyre, por as të tijën dhe mirë bënte se para fëmijëve nuk vlen asgjë tjetër…
- Kur i donte aq shumë, atëherë si është e mundur?! – më dolën mua fjalët ashtu si pa kuptuar.
Nuk foli, vetëm ia dha të qarit si fëmijë. Mua m’u duk se dhe fytyra i mori një tjetër pamje, sa të frikshme aq dhe të vuajtur, dhe më erdhi keq nga thellësia e shpirtit. E zura për duarsh dhe u mundova t’i jepja kurajo, por më kot, ajo dridhej e tëra si të kishte frikë se mos mbytej nga ai pellg lotësh… vura re që po thithte dhe gllënkën e fundit të kafes turke, sytë më shkuan tek cigarja e fikur në dorë. Pluhuri i saj gri i shkonte për shtat brengës së saj të zezë…
Çelësi i automatit që ishte fare pranë tavolinës tonë kërciti lehtë dhe si për të më ardhur në ndihmë dha sinjalin e ardhjes së dritave. Pa u menduar më gjatë u ngrita, u përshëndeta me të dhe dola. Menjëherë sa dola në ajër të pastër mora frymë lirisht… Nuk e merrni me mend sa në siklet isha ndodhur, se vërtetë mësuesi duhet t’i njohë prindërit e nxënësit për të krijuar një përshkrim sa më të saktë mbi ta, por të prekje jetën private të tjetrit kjo më dukej vërtetë e tepërt… Ajo grua po më fuste në intimitetet e saj pa më njohur, pa ditur mendimin tim dhe, të hyje në jetën private të tjetrit, mua më dukej diçka e pavend…
Ecja me hapa të shpejtë e trembur nga errësira ku më ishte zhytur vetëdija ime dhe më bëhej të bërtisja me të madhe: "O njerëz, jam dhe unë pjesë e dritës"!… Por njerëzit më dukeshin mospërfillës, indiferentë, të ftohtë…
"O Zot! – mendova. – Këta njerëz nuk duan t’ia dinë as për mua që jam mësuesja e fëmijëve të tyre, e si mund t’ia dinë për një grua thuajse të panjohur që s’është veçse nëna e njërit prej atyre qindra nxënësve që na bie rasti të edukojmë e mësojmë çdo vit, ne, mësuesit e tyre"…
Ditën tjetër dikush erdhi e më kërkoi në shkollë. Ishte thuajse fundi i orës së mësimit, ndaj nuk dola në çast, i thashë dezhurnit se kushdo që të ishte le të më priste pas mësimit po të donte të më takonte. Mendimet më hanin përbrenda. Një mendje më thoshte se ishte mamaja e Andit ajo që më kërkonte, ndaj u vura në dilemë dhe nuk po e vendosja dot ç’duhet të bëja me të…
Si mësim kisha përsëritje mbi kuptimin leksikor të fjalës dhe fjalëve me shumë kuptime, si dhe shprehjet frazologjike. Nxënësit i kisha ndarë në tre grupe dhe u kisha dhënë punë të pavarur: "Bëni portretin e një personazhi që ju pëlqen, duke përdorur: grupi i parë antonimet, grupi i dytë sinonimet dhe grupi i tretë shprehjet frazologjike"...
Në të shumtën e rasteve, në punët me shkrim, mësuesit, në fund të orës së mësimit, u drejtohen nxënësve me përgatitjen më të lartë që të lexojnë punët e tyre, që të shërbejnë si shembull edhe për më të dobtit, prej të cilëve nuk mund të pritet shumë. Unë si mësuese, në lëndën time, nxënësve me nivel të dobët u kërkoj të shkruajnë bukur dhe të krijojnë saktë fjalitë, pasi e di se formulimin e tekstit e kanë të vështirë…
- Ta lexoj unë, mësuese?! - kërkoi leje Endri. – Kam shkruar për djalin trembëdhjetë vjeçar tek tregimi "Ujku".
Pohova menjëherë ndoshta sepse shkrimtarin e madh Dritëro Agolli e kam pasur gjithmonë pikë të dobët a ndoshta se ai tregim më kujton fëmijërinë time që ka pika takimi me atë të personazhit në fjalë…
Lexon Endri:
- Ditë pranvere. Po lexoj tregimin "Ujku". Ngjarja zhvillohet në një ditë dimri me bore e diell. Personashi kryesor karakterizohet njëherazi nga guximi e ankthi…
Lexon Grisilda:
- Mësuesja ime është gojëmjaltë. Ajo është e zgjuar dhe e shkathët. Edhe kur na qorton, flet me dashuri e përkëdheli…
Lexon Florida:
- Shoku im është i dobët, i imët si djaloshi që ka përshkruar Endri, frikacak, por edhe i guximshëm, i pëlqen shkolla dhe përballja me vështirësitë…
Në klasë ndizet debati:
- Endri ka përdorur pak antonime, megjithëse personazhin e ka përshkruar bukur, - thotë njëri prej nxënësve.
- Grisilda e ka mburrur shumë mësuesen, pa qarkuar sinonimet, - ndërhyn një tjetër.
- Po Florida ku i ka shprehjet e figurshme? – pyet njëra prej vajzave. – Ajo duhet të kishte përdorur shprehje të figurshme si: shoku im nuk le dy gurë bashkë apo shoku im nuk nxjerr qimen nga qulli, sepse kështu është Andi…
- Ai është çun mamaje, - ndërhyri Indriti.
Hodha sytë nga Andi, vura re se po qante në heshtje, ndaj për të shmangur keqkuptimet midis nxënësve e mora vetë situatën në dorë.
- Të tre shokët që sapo lexuan detyrën e dhënë, kanë shprehur idetë e tyre në lidhje me personazhet që kanë zgjedhur. Unë mendoj se që të tre kanë vepruar mirë, ndonëse duhet t’i ishin përmbajtur më mirë kërkesës gjuhësore për të përdorur sa më shumë antonime, sinonime dhe shprehje të figurshme, sidomos Endri, në përshkrimin e djaloshit trembëdhjetë vjeçar, është treguar pak i kursyer në përdorimin e antonimeve…
- T’i lexoj unë antonimet që kam përdorur, mësuese, se i kam nxjerrë në fund, - më ndërpreu Ina.
- Po, Ina, lexoji, - pohova unë.
- I ditur – i paditur, nxënës - mësues, ngjitem – zbres, fshatar – qytetar, nxënës – politikan…
Të gjithë nxënësit qeshën. Edhe unë nuk e mbajta dot gazin. Gjallëria dhe imagjinata e fëmijëve nuk njeh kufi, e si të mos qeshje me një shprehje të tillë.
- Fjala politikan ka antonim fjalën apolitikan, mësuese, - u dëgjua zëri i njërit prej çunave.
- Politikanët janë njerëz të ditur që kujdesen të na e bëjnë jetën sa më të bukur ne fëmijëve, - ndërhyri Indriti.
- Po të ishin vërtetë të tillë do t’i donin edhe prindërit tanë, - ia preu fjalën Luljeta. – Sa herë që fillojnë lajmet, babi im thotë: "Bo bo ç’na gjeti me këta gënjeshtarët"!
Të gjithë nxënësit donin të shprehnin mendimin e tyre për politikanët dhe mua m’u desh herë t’i miratoja e herë t’i kundërshtoja argumentet që sillnin…
Sytë më ndalën tek Andi. Iu afrova, i hodha dorën në qafë dhe i pëshpërita në vesh:
- Indriti bëri shaka, nuk i kishte me tërë mend ato që tha. Ty, Andi, të kemi djalin më të urtë të klasës…
Përfitova nga rasti dhe hodha sytë nga fletorja ku ai kishte bërë punën me shkrim. Lexova pa zë: Ulkonja i mbron këlyshët e vet, edhe qeni. Macja të gërvish, po t’i ngacmosh këlyshin, pula të pickon për zogun e saj… Kafshët i duan fëmijët e tyre… Mamaja ime iku e më la. Mamaja ime është e keqe, e ka emrin Bukuri, por nuk është e bukur si emri që ka…
Për një moment mbeta e habitur me reagimin e Andit, megjithatë nuk e dhashë veten, bëra të paditurën…
Zilja për mbarimin e orës së mësimit ra menjëherë pasi kisha dhënë deryrën e shtëpisë. Ishte ora e fundit e mësimit ndaj iu dhashë disa porosi nxënësve dhe u kërkova të zbrisnin shkallët pa zhurmë.
Si u përshëndeta me nxënësit, mbylla derën e klasës dhe dola edhe unë menjëherë pas tyre.
Ngjitur me hekurat e portës së shkollës ishte Bukuria, mamaja e vërtetë e Andit dhe, pak më tutje, rrinte Vera, nëna tjetër që kujdesej për të. Shtanga për momentin. Nuk dija kujt t’i afrohesha, kujt t’i flisja. Ndoshta për herë të parë pas gjithë asaj kohe ndihesha më e pavendosur se kurrë. Për të thënë të drejtën, unë nuk kisha as më të voglën arsye personale, të paktën deri në ato momente, për të mos i folur asaj tjetrës. Më kishte respektuar sa herë i ishte dhënë mundësia, por tani e ndjeja se nga brenda meje po zhvillohej një luftë e pa shpallur midis ndjenjave të forta si nënë dhe të qenit grua… Përfitova nga rasti që asnjëra nga ato nuk më pa dhe u struka për pak çaste pas cepit të murit.
- Andi! – dëgjova të thërriste një zë gruaje.
Zgjata kokën. Qe Bukuria e cila e afruar fare pranë tij i zgjati djalit një pako të bukur. U kujtova se ishte ditëlindja e Andit dhe e mora me mend që në pakon e nënës së tij patjetër do të kishte ndonjë dhuratë. Andi e mori në dorë pakon, por sapo ngriti sytë, vuri re Verën që e priste pak më tej dhe dhurata i ra nga duart. Kokëulur dhe i pa fjalë mori drejt saj. Dallova lotë në sytë e tij dhe më pikoi në zemër.
Ndodhi ajo që nuk e prisja. Mamaja e Andit ndoshta e prekur nxitoi në një drejtim, kurse Vera e mori për dore dhe u humbën në qoshen e pallatit.
Psherëtiva dhe e prekur gjer thellë në ndjenjat e mia si nënë shkova drejt pakos, u përkula dhe e mora me duart e dridhura. Ç’të bëja me atë dhuratë nëne? Aty për aty vendosa të ndjek Andin dhe ashtu bëra. Nxitova dhe i arrita në hyrje të pallatit.
U ndalën sa më panë. Djali kishte një vështrim të hutuar, kurse Vera u qesh e tëra:
- Eja, mësuese! Të prisnim. Andi ka ditëlindjen…
- Gëzuar ditëlindjen, Andi. Merre këtë dhuratë, e ke nga nëna, - iu drejtova e buzëqeshur.
Ndërkohë pa e prishur gjakun Verës tërë mirësjellje i premtova se do të merrja pjesë edhe unë në ditëlindjen e Andit. Do të kthehesha përsëri më vonë…
Mendime të çuditshme po më kalonin në kokë, kur u ndava prej tyre. Më dukej sikur po më mbulonte një re dyshimi: "Evën e tundoi djalli apo vetë ajo tundoi burrin? - pyesja veten. – Femra është më e dobët, më e ndjeshme apo më mëkatare se burri"?… Përgjigjet merrini me mend vetë, sepse unë nuk mund të përgjigjem as në emrin e një gruaje tjetër e as në emrin e një burri…
Ecja me hapa të ngadalta si të më peshonte njeri supeve dhe bisedoja me veten.
- O Zot! – fola me gjysmë zëri, duke marrë frymë më e lehtësuar. - Të lutem më jep forcë dhe guxim t’i ndihmoj këta njerëz: Andin e vogël, mamanë e tij, të atin dhe… dhe gruan që luan rolin e një nëne… ata kanë nevojë aq shumë për ndihmë, si toka e lënë djerr për dorën e bujkut… ata kanë nevojë për të vërtetën, për forcën që vetëm Ti di të falësh, o Zot!…
Sikur e ndjeja veten më të qetë. Mendimet e këqia që më mundonin ndonjëherë ia lanë vendin një lumi drite që më buronte nga zemra.
- Jo, nuk mundem ta fajësoj mamanë e Andit, as Verën, atë grua të gjorë që përdor aq fuqi për t’u vënë në rolin e një mamaje të mirë, nuk do ta paragjykoj, - i thashë vetes vendosmërisht. – Kushedi si e ka pasur hallin... Ndoshta u gënjye se edhe Evën, gruan e parë në botë, e gënjeu gjarpri, (më saktë djalli brenda lëkurës gjarpërore), a kushedi ndjenja e saj është e sinqertë dhe të duash nuk është kurrë mëkat… Nuk më bën zemra të paragjykoj as sjelljen e babait të Andit… Ndoshta e rrëmbeu edhe atë dashuria për atë tjetrën… Nuk thonë më kot se dashuria është e verbër… Ndoshta… Një Zot e di… Zoti i di mirë punët e veta…
- Po Andi si nuk më kishte treguar se nuk e kishte Verën nënë të vërtetë? - më çoi më tej kureshtja. – Ndoshta i vjen keq për të ëmën, a kushedi se ç’bluan në atë kokën e tij prej fëmije… ndoshta ndruhet… ndoshta ndihet më rehat pa mëritë e dy prindërve… ndoshta… Ndoshta e kishin porositur: "Mos e tako!… Mos i fol!… Bëj sikur nuk e shikon!"… ndoshta…
Vetëm pas disa minutash kur pikasa se kalimtarët ecnin me çadra në duar, kuptova se isha bërë qull nga shiu. Flokët më qenë lagur dhe më pikonin pikla të vogla uji, kurse rrobat qenë njomur të tëra. Çuditërisht nuk ndjeja aspak të ftohtë, madje për një moment pikat e shiut më ngjanë me duart e një mjeshtri që po latonte me delikatesë çdo detaj të mendimeve të mia, pa dëmtuar asnjë grimë të enës së tejdukshme si vetë shiu.
- Mësuese, urdhëro çadrën se e kishe harruar në klasë, - më shkëputi nga mendimet zëri i Inës, kujdestares së klasës, e cila vinte drejt meje me hapa të shpejtë…
Mbasdite vonë u nisa për në shtëpinë e Andit. Rruga kalonte përmes një rrugice të hollë, në dy anët e të cilës kishte pallate pesë katëshe e në të rrallë edhe ndonjë shtëpi private. Balta mbizotëronte gjithandej. Në dorë mbaja në dhuratë të vogël. Zgjodha një makinë me bateri që komandohej me pult, se në përgjithësi çunave u pëlqejnë shpikje të tilla tërheqëse…
Derën e shtëpisë e hapi Vera. Menjëherë sa më pa, buzëqeshi dhe thirri:
- Andi! Andi! Eja, shiko kush na erdhi!
I zgjata dhuratën dhe u përkula për të hequr këpucët.
- Urdhëroni e mirëseerdhët! - foli ajo. – Mund t’i mbani veshur këpucët, po deshët…
- Ç’është ajo fjalë, - e ndërpreva. – Një femër që shkel mbi tapet me këpucë të përbaltura, mund të quhet gjithçka, por jo grua.
Sa pa mbaruar mirë fjalët, në derë u dha Andi, i cili m’u hodh në qafë e më përqafoi me dashuri.
- Edhe njëqind, shpirt i vogël! – e urova unë duke e puthur në të dy faqet…
Vera më udhëhoqi për nga dhoma e pritjes dhe bëri me dorë të ulesha në njërin prej divanëve të lartë, të mbuluar me një mbulesë të këndshme ngjyrë bezhë. Hodha sytë rreth e qark. Gjithçka dukej e pastër dhe e bukur. Kjo më çliroi disi nga ngërçi që më kishte ngërthyer ditë të shkuara që kur e mora vesh këtë histori.
-Po shokët nuk të kanë ardhur akoma? - e nisa bisedën duke iu drejtuar Andit.
-Ka pak minuta që kanë ikur, - u përgjigj ai.
Vera doli për disa çaste nga dhoma dhe kur u kthye mbante në dorë një tabaka të ergjentë, sipër së cilës kishte vendosur një mbajtëse plot me karamele dhe një të mbushur me llokume.
- Mirëseerdhët! Fat e mbarsi në jetë! - foli ajo duke zgjatur drejt meje pjatancën e bukur.
- Faleminderit! Edhe njëqind vite të lumtura për Andin! – urova unë.
Andi qe ulur fare pranë meje…
* * *
Të nesërmen, kur po kthehesha nga puna takova Bukurinë.
- Si kalove sot? Të lodhën fëmijët? - më pyeti ajo duke vënë buzën në gaz.
E kuptova menjëherë se i pëlqente ta thoshte fjalën fëmijët, sepse ajo masë tingujsh i doli butësisht, si puhiza e freskët e pranverës që ndihmon lulet të çelin.
Edhe unë kam shumë debulesë për fëmijët, pasi kur jam prezantuar për herë të parë me nxënësit, vajzën e parë e kisha pesë - gjashtë muajshe, kurse me klasën e Endrit, Inës, Grisildës, Andit, etj., jam prezantuar, veç të tjerash, edhe si gjyshe. Gjyshja është njeriu më i dashur në botë për fëmijët! Unë kam pasur fatin të njoh vetëm gjyshen nga nëna. Ajo ishte e gjatë, e hollë, supe pak të kërrusura, duar të dobëta e gishtërinj të gjatë në njërin prej të cilëve mbante një unazë floriri tepër të bukur dhe të rrallë për atë kohë dhe çuditeshe se si kishte shpëtuar pa ia marrë. Ndoshta nuk ia kishin sekuestruar se ishte nënë dëshmori, ku i dihet... Gjyshja nga babai është ndarë shpejt nga jeta dhe unë nuk e kam njohur kurrë…
- Po edhe të lodhin ata çapkënë, - thashë ashtu si përhumbur.
- Më thanë se ishe në ditëlindjen e Andit! – u qesh Bukuria.
- Nuk iu kanë gënjyer, - ia ktheva.
- Më tregoi Andi, e takova sot në mëngjes, u pajtuam, - tha Bukuria sa krenare dhe nostalgjike.
-Ashtuu?!… O sa lajm i mirë! - u mrekullova unë teksa përfytyroja sesa i lumturuar duhet të ishte ndjerë Andi në takimin me të ëmën.
Shpirti i mamit që iu bëfsha kurban! Është dhuratë e Zotit një fëmijë si Andi! – shpërtheu bukuria e mbushur me lotë gëzimi.
Unë kundroja e pafjalë lumturimin e një nëne për fëmijën e vet…
Atë ditë në orën e Leximit Letrar, kishim punë me shkrim: "Shkruani
letër, shokut, shoqes ose ndonjë të afërmi të familjes".
Shenova në dërrasën e zesë:
1. Kujt mund t’i shkruajmë?
2. Si mund ta shkruajmë një letër?
3. Cilat janë elementet e letrës?
4. Çfarë duhet të bëjmë kujdes? etj,.
Kërkesa: Kthejuni përgjigje këtyre pyetjeve, duke kujtuar ato që keni mësuar më parë. Rikujtoni rubrikën "Të mbajmë mend", duke ndezur kompjuterin tuaj të kujtesës.
- Mua më është prishur kompjuteri, mausi desha të them, mësuese, - u dëgjua zëri i Heliosit.
Të gjithë qeshën me zë të lartë.
- Mjaft qeshët! – i qortova. – Drejtori mund të na dëgjojë dhe çfarë t’i themi pastaj?!
- Letra është mënyrë komunikimi për njerëzit që ndodhen larg njëri – tjetrit, - iu përgjigj menjëherë pyetjeve të mësimit Endri, si më i shkathëti i klasës.
- Letër i shkruajmë një personi që ndodhet larg vendit ku banojmë, qytetit apo shtetit, - shtoi më pas një tjetër.
- Unë do t’i shkruaj gjyshit të poezisë "Kur më merr malli për detin", sepse gjyshi im ka qenë partizan, - thotë Disoni.
- Kurse unë, - përgjigjet Vistela, - do t’ia drejtoj letrën time "Vanjkës", mbase është bërë biznesmen dhe mund të na ndihmojë për të rregulluar banjot e shkollës, pasi mbajnë erë të keqe gjer në oborr…
- Edhe ky është një problem shqetësues, Vistela, por kërkesa e punës me shkrim është të shkruajmë një letër dhe unë dua që t’i përmbaheni kësaj kërkese që të mësoheni t’i shkruani dikujt…
- Të jemi në gjendje, - më korrigjoi Ina, - të shkruajmë një letër sa më të saktë si nga rregullsia e shkrimit ashtu dhe nga ana estetike.
- Edhe nga përmbajtja, - ndërhyri Grisilda. - Mua më pëlqen që t’i shkruaj mësueses së matematikës se nuk e di pse është mërzitur me mua.
Më tradhtoi buzëqeshja. Sa të sinqerta e sa të bukura janë mendimet e tyre. Dhe pse nuk mund të pretendoje që t’i pyesje të gjithë, sepse nuk ke çfarë bën për dyzetë e pesë minuta orë mësimi në një klasë që ka tridhjetë e pesë nxënës gjithësej.
I lashë në punë të pavarur dhe nisa t’i ndiqja me sy…
Si kaloi pak kohë nisa të lexoj me zë punët e disa prej nxënësve me dëshirën për t’i ndihmuar edhe të tjerët në rast se kishin gabime në organizimin dhe shkrimin e letrës.
Lorenci ka shkruar:
I hapi letrat, është letër e djegur, letër pa vlerë,…
- Po këto janë shprehje mor, Lorenc, dhe jo teksti i shkruar i një letre, prandaj nënvizoji me të kuqe dhe nise punën me shkrim nga e para! – e urdhërova me dashamirësi, duke i dhënë dhe sqarimet e nevojshme.
Silvana ka shkruar:
I dashur babi.
Festën e "Ditës së Verës" e festuam tek gjyshja, tek nëna jote. Për një çast ndjemë edhe praninë tënde… Kur ikëm norëm me vete kujtime shumë të bukura si dhe puthjet e gjyshes, por mua m’u pikëllua zemra kur e futa fotografinë tënde në gji… Më mundon shumë… E djegur nga malli për ty…
Në vend të emrit kish bërë vetëm disa shkarravina, si duket i ishte dredhur dora.
- Edhe mua më ka munguar gjithmonë im atë. S’e kam njohur kurrë, pasi më ka lënë të vogël, - i fola duke e ledhatuar…
Vazhdova me letrën që kishte shkruar Eda:
I dashur gjysh.
Këto ditë do të organizojmë një festë me rastin e Ditës së fëmijëve jetimë. Të lutem, gjysh, të bie në gjunjë, të puth në dorë e në sy, merre mundimin e eja edhe ti se shumë na është mburrur poeti devolli, D. Agolli me gjyshin e tij, se gjoja ai kishte marrë pjesë në luftën e Vlorës. Eja që t’u tregosh shoqeve dhe shokëve të mi se si ke luftuar me bajlozë. Mos harro të marrësh dhe fyellin me vete, sepse si shumë na shet mend mësuesja e leximit se gjoja paska ruajtur fyellin e babait të saj. Dua që ajo të të dëgjojë t’i biesh me të qarë, ashtu bukur siç i bie gjithmonë.
Të pres, Eda…
Në fillim më kishin acaruar dy fjalitë e fundit të asaj letre. Madje shkova deri aty sa mendova se do hakmerresha ndaj Edës. U betova se do ta ngrija në mësim, do t’i bëja pyetjet më të vështira e pastaj le ta merrte dhjetën po të mundej. Por shpejt erdha në vete dhe gjithçka m’u duk thjeshtë një kapriço e padjallëzuar fëmijërore… Kapriço e padjallëzuar si letra që kishte shkruar Xheni, titulli i të cilës qe: "Lamtumirë …", dhe kur unë e pyeta se përse nuk e kishte shkruar të plotë titullin, më qe përgjigjur se kishte shkruar një letër anonime…
Sa shumë kanë ndryshuar kohërat. Fëmijët e sotëm mbajnë qendrim kritikues ndaj mësuesve që në fund të fundit kalojnë një, dy ose e shumta katër orë mësimi me ta, po vallë si sillen me prindërit e tyre me të cilët rrinë pjesën më të madhe të kohës?!… Ata janë të vegjël dhe nuk arrijnë ta kuptojnë stresin që u duhet të kalojnë prindërit, e për më shumë stresin e mësuesve që, përveçse edukatorë të tyre, janë dhe ata prindër të të tjerë fëmijëve… E di se ne mësuesve nuk na paguhet kurrë puna aq sa duhet, megjithatë koha i ka vlerësuar dhe do t’i vlerësojë gjithmonë e më shumë mesazherët e dijes…
Letrën e Andit e lexova pa zë. Në të shkruhej:
I dashur xhaxhi Dritëro.
Kam lexuar tregimin tënd "Ujku". Si detyrë mësuesja na dha të bënim portetin e personazhit që na pëlqente më shumë. Unë zgjodha Ulkonjën, jo se ishte e dobët dhe e pafuqishme, por sepse i donte dhe kujdesej aq shumë për të vegjlit e saj… unë kam dy nëna… Nëna ime e vërtetë nuk u soll mirë me mua… Ajo nuk di të sillet… ajo vetëm zihet me babin…
Të lutem më thuaj ku është vendi i një nëne larg apo pranë të vegjëlve të saj, ashtu si Ulkonja në tregimin tënd"?!… Megjithatë unë e kam falur nënën time… Tashmë po rritem… Mamaja që kam tani është e mirë… Ajo më do shumë… edhe unë e dua… E dua edhe mamanë time të vërtetë…
Me kaq e kishte mbyllur letrën Andi…
Po si nuk më kishte treguar mua se paskësh takuar nënën?!… Pak ditë më vonë, bashkë me nxënësit e klasës që kisha në kujdestari, vajtëm për piknik nga kodrat e Liqenit Artificial të Tiranës. Në një moment sytë më shkuan si pakuptuar tek Andi… Lodronte edhe ai me shokët e shoqet, bashkëmoshatarët e vet dhe ashtu i dhënë aq shumë pas lodrave, besoj se nuk i kujtohej as e ëma e vërtetë që i mungonte e as njerka që i bënte rolin e së ëmës… Me sa duket djali po jetonte jetën ashtu siç ka urdhëruar Zoti. Ishte ditë me diell dhe ai, siç rend bleta lule më lule për të mbledhur nektarin e mjaltit, rendte për të mbledhur në shpirtin e vet të dlirë grimca gëzimi që përbënin lumturinë e tij… Tek e vëreja se si sillej aq engjëllor po arrija në përfundimin e padiskutueshëm se fati i tij, si i gjithë krijesave të Botës, ndodhej në dorën e ngrohtë të Zotit… Dhe kjo më mbushte shpirtin me gëzim edhe mua, më ngjallte shpresa për një të nesërme të bekuar larg brengave e mërive të shumta njerëzore…
Megjithatë nuk më hiqej nga mendja ideja se jeta tekefundit është një luftë e gjatë stërmunduese midis njerëzve, krijesave të Zotit, që tentojnë vyrtytin qiellor dhe djallit të rebeluar që i josh në udhën e mëkatit me ngasjet e veta. Dihet, djalli është i destinuar të humbasë, të marrë dikur dënimin e merituar… Dhe këtë luftë patjetër do ta fitojë Fitimtari i Përjetshëm – Zoti… Mos kini dyshim për këtë, se unë për vete kurrë nuk kam dyshuar, nuk dyshoj dhe nuk do të guxoj të dyshoj… A mund të dyshosh tek drita?!… Rruga plot dritë të shpie tek Zoti dhe Ai, Krijuesi i gjithçkaje i di më mirë se unë dhe çdo njeri punët e kësaj bote, di të mirën dhe të keqen… Besoni tek Zoti, o njerëz!… Frikjuni dënimit të Tij…