Liri Hidërshaj

Shefki Hysa, foto

Nga Liri Hidërshaj

BRENGË GRUAJE

Çdo mëngjes më pëlqen të pi nga një kafe ekspres. Nuk më shijonte më parë, sikur më jepte të përziera në stomak, por sesi ndodhi e u përshtata me atë lëng të zi dhe tani nuk mund të rri pa e pirë një filxhan në ditë, të paktën në mëngjes.
Edhe atë ditë, para se të futesha në klasë, u ktheva me nxitim në lokalin pranë shkollës dhe pa u vënë re u ula në tryezën ku rrija shpesh. Papritur sytë më shkuan tek një fytyrë e njohur, por që për momentin nuk më kujtohej kush ishte. Duhet ta kisha takuar a njohur më parë, po se ku nuk e mbaja mend. Ishte e vetme në tavolinë dhe tek pinte kafenë e saj, që dukej ende e nxehtë nga avulli që lëshonte, më buzëqeshi me dashamirësi. Ende nuk po më vinte në kokë ndonjë emër, adresë a person që të më lidhte me të dhe të them të drejtën shava veten që nuk po më kujtohej asgjë.
Humba në mendime aq shumë sa nuk vura re as kamarjerin që kishte lënë filxhanin e kafesë fare pranë duarve të mia.
- Ju bëftë mirë! – më shkëputi nga hutimi një zë femre.
Ishte e njëjta fytyrë. Qendronte fare pranë tavolinës sime.
- Faleminderit! - pëshpërita me gjysmë zëri.
- Më duket se nuk po më mbani mend?! Jam mamaja e Andit. Kam ardhur disa herë në mbledhjet me prindërit, - foli ajo ndrojtur si të donte të shfajsohej për shqetësimin.
- Aaa më falni! Të them të drejtën nuk po e gjeja dot kush ishit… Ndoshta do të pinim bashkë nga një kafe, por nxitoj se fillon mësimi dhe nuk më mbeten as dy minuta kohë për të ndenjur - shtova duke mbledhur supet.
- Të falemnderit për fjalët e mira… patjetër që do ulemi bashkë një herë tjetër… desha vetëm t’ju them se kafenë e keni të paguar.
- Nga ju!?… Jo, moj zonjë, faleminderit, kafenë time e paguaj vetë! - ia ktheva si pa të keq.
Hodha lekët në mbajtësen e filxhanit, që lëshuan një tingull të rëndë si për të më kujtuar zilen e shkollës dhe u largova pa harruar të përshëndes atë grua që m’u duk se më përcolli me shikim keqardhës. Ndoshta i mbeti hatri që nuk e lashë të paguante…
Pa dalë mirë nga lokali rrugën ma preu një tjetër grua, që nga paraqitja nuk ngjante fare me atë që sapo u ndava. Përkundër pamjes së saj tërheqëse, veshjes shik dhe fytyrës së qeshur, kjo tjetra vinte fytyrëhollë, e dobët dhe e veshur pa shije.
- Ndaloni të pimë një kafe bashkë, mësuese!? – thuajse urdhëroi ajo.
- Do të ndaloja me gjithë qejf zonjë, por tani fillon mësimi e më duhet të shkoj, - ia ktheva pa e ndalur hapin. – Ndoshta takohemi pas kësaj orë, nëse ju keni kohë për të më pritur.
- Për mua nuk paskeni kohë ëhh?! Për të pirë kafe me lloj-lloj të përdalash të del e të tepron koha besoj?! – u çorr gruaja pa një pa dy.
E vërejta e çuditur. Ajo grua kishte fytyrë disi agresive gjë që i reflektohej edhe në të folur. Fatmirësisht nuk e njihja… them kështu sepse një të panjohuri thuajse nuk i detyrohesh fare, pasi dhe mundësia për ta lënduar është shumë herë më e vogël se me të njohurit… e megjithatë na ndodh të ulemi në kafe edhe me të panjohur, por të paktën kur ata e kanë sensin më të vogël të njerzillëkut…
- Besoj se nuk duhet t’ju marr dorë se me kë pi kafe, kushdoqofshi ju, - thashë e vendosur dhe bëra të iki pa e kthyer kokën pas.
- Unë duhet të bisedoj me ju për diçka shumë serioze. Dëgjuat?! – më vinte nga pas zëri lutës, shoqëruar me një mori sharjesh e fyerjesh...
Një mendje më thoshte të ndaloja e ta dëgjoja se ç’kishte për të thënë, por frika se mos haja ndonjë vretje nga drejtori, më bëri më të vendosur për të ikur…
Nuk arrija ta kuptoja se ç’pati me mua ajo grua, ama diçka e kam shumë të qartë: gjithë ditën më mbeti në mendje pamja e saj jo fort e këndshme, ndoshta pak e shqetësuar, e frikur a ku di unë, njëlloj sikur të mbante brenda vetes diçka të fshehtë. Më dukej sikur një shtëllungë tymi kishte mbetur pezull midis nesh apo kështu të paktën më ishte ngulur në mendje…
"Edhe unë budallaqja, - fillova të qortoja veten, – le të isha vonuar edhe ca… le të kisha lënë edhe orën e parë të mësimit, të nxirrja një justifikim çfardo… sa herë na gënjejnë ne nxënësit… punë e madhe, një rast ishte ky… me siguri që do të kisha mësuar kush ishte shqetësimi i saj"...
E vrava mendjen gjer natën vonë për atë ndodhi, ndërsa mundohesha më kot t’i jepja një përgjigje ngjarjes në fjalë. Nuk po e kuptoja ç’kërkonte ajo grua nga unë… "Me ç’njerëz të përdalë isha ulur unë për kafe dhe çfarë donte të thoshte ajo me këtë?!"…
Në mëngjes u ngrita herët ende pa gdhirë dhe ashtu shpejt e shpejt bëra punët e shtëpisë a kështu i thënçin se më shumë i katranosa: qumshtin që ziente harrova ta hiqja në kohë dhe, pasi valoi, u fry dhe u derdh gati i gjithë mbi sobë. Eh, më hapi aq shumë punë!… Lava dyshemenë shkel e shko, enët po ashtu… e gjithçka që zura me dorë e lashë mangut atë mëngjes... mendja ende më rrinte tek ngjarja e ditës së shkuar…
S’prita më gjatë, rrëmbeva çantën dhe renda për në punë. Ndoshta e takoja edhe gruan e një dite më parë… ndoshta po pinte edhe ajo kafen e mëngjesit…
Nuk më pëlqete të shkaktoja pakënaqësi tek të tjerët, isha mësuar të më respektonin, se të vetmet gjëra që nuk i kursehen një mësuesi janë mirënjohja dhe respekti…
Thuajse për njëzetë e katër orë rrjesht kisha pyetur veten se si do të qe të pija kafe me një njeri krejt të panjohur. Kur e pi kafenë me të njohurit, miqtë apo kolegët e punës e di se sa zgjat, flet për të djeshmen, për të sotmen e të ardhmen, flet për arritjet dhe dështimet, për ëndrrat dhe zhgjëndrrat, por një të panjohuri nuk di ç’t’i thuash, përse e për kë ta pyesësh, për çfarë ta urosh a ta ngushëllosh, ta lavdërosh a ta qortosh…
Në çastin kur hyra në lokal sytë më shkuan së pari tek ajo. Diç bisedonte me kamarjerin ashtu e përkulur mbi banak dhe as që e vuri re ardhjen time. Mora frymë disi e çliruar, por nuk zgjati shumë, pasi ajo përshëndeti kamarjerin dhe gati sa nuk u përplasëm në momentin që u kthye për të dalë.
- Më fal!… Të lutem, më fal!… unë… Padashur! – tingëlloi zëri i saj si i njeriut të zënë në faj.
Sytë i shprehnin njëherësh habi dhe frikë, mimika e fytyrës së skuqur po ashtu. Nuk e di se çfarë më shkrepi atë çast, as që i fola, vetëm rrudha fytyrën dhe instinktivisht e pashë me bisht të syrit gjithë zemërim, mbase për faktin se po ikte aq shpejt a ku ta di...
Si për inatin tim lokali qe mbushur plot e përplot atë ditë, kishte vetëm një karrige bosh, rreth së cilës qenë ulur tre burra.
"Nuk po e pi fare kafen!" - i shfryva vetes e xhindosur…
Kur po bëhesha gati për të dalë më kumboi nga pas zëri i kamarjerit:
- Eja, mësuese, se ka kurdoherë vend për ty…
Bëra sikur nuk e dëgjova, nxitova jashtë derës së kafenesë dhe hyra drejt e në oborrin e shkollës që nuk ishte as pesë hapa larg. Isha e zemëruar sa më s’ka, aq sa dhe në mësim s’më bëhej të hyja… Eh, ç’të bësh?!… Më duhej të shkoja patjetër se ç’faj kanë nxënësit që presin…
Kur po ngjisja shkallët, ma preu rrugën një vogëlushe veshur me një fustan të shkurtër ngjyrë rozë, nxënëse e klasës që kisha në kujdestari. Emri i saj nuk m’u kujtua në moment. Vajza më zgjati dy karafila të kuq. Sikur ma zbutën zemrën aroma e tyre dhe buzëqeshja e fëmijës, ndaj e mora për dore dhe buzagaz u futëm në klasë…
Hodha një vështrim përqark, hapa regjistrin, mora mungesat dhe nisa të pyes nxënësit pa humbur kohë:
- Më thoni tre emra konkretë pa ndajfolje!… Ti!? – urdhërova, duke iu drejtuar me gisht njërit prej nxënësve.
- Grua.
- Ti!?
- Filxhan.
- Ti!? - i them të tretit.
- Kamarjere.
- Më thoni tre emra abstraktë! – vazhdova përsëri me kërkesat e mia.
Vërejta që njëra prej vajzave u çua dhe nisi të fliste me të shpejtë, si të kishte frikë se mos e ndërpriste njeri:
- Ankth, mendim, gëzim… të vazhdoj më tej mësuese?
- Mjafton, - thashë pa e komentuar përgjigjen më gjatë.
- Kush nga ju mund të më thotë tre shprehje frazologjike? – pyeta unë sërish.
- Me ç’fjalë mësuese? – pyeti një nxënës pa leje.
- Si të doni ju, veç pa përcaktim fjalie! – u përgjigja me zë të ngadaltë.
- Ta them unë mësuese, - tha Endri, njëri prej nxënësve më të zgjuar, më impulsive e më të shkathët të klasës.
Unë pohova me kokë.
- Vret mendjen…
- Mjaft! - e ndërpreva duke ngritur zërin, si të më kishte thumbuar grenza.
S’e mbajta dot veten. Fjalët e tyre të pafajshme u përzien me ndjesitë e mia të turbullta dhe m’u ngulën në tru si të ishin gjilpëra. Ndjeva dhembje, dhembje si ajo e kallove në putrat e këmbëve që s’gjejnë dot derman nga ilaçet…
U ngrys një tjetër ditë e u gdhi një tjetër nata për t’ia lënë vendin një tjetër mëngjesi.
- Do ta pimë bashkë kafenë sot? – më pyeti im shoq.
- Jo!- i thashë. - Kam pushim dy orët e para dhe do dal më vonë.
- Si të duash, unë po iki!… Mirupafshim! – më përshëndeti ai.
- Mirupafshim! - ia ktheva unë e lehtësuar.
M’u duk sikur shpëtova nga përplasja me atë grua të panjohur që më ndillte njëherësh trishtim e keqardhje.
Orët kaluan shpejt. Pa mbajtur frymën këmbët më çuan në kafene. Si për inatin tim, në të njëjtën tryezë ishte po ajo, si gjithmonë e njëjta fytyrë e hequr flokëlëshuar, kësaj herë me të vetmin ndryshim se mbante në duar një cigare të ndezur që e thithte pa pushim. U zura ngushtë. Një mendje më thoshte të ulesha me të dhe ashtu bëra.
- Mundem? – i kërkova leje për t’u ulur.
- Ulu! Bosh e ke vendin! - ma ktheu ajo indiferente, sikur të mos i interesonte më të fliste me mua.
U vështruam pak çaste pa folur. "Kjo grua më çudit gjithmonë e më shumë" – thashë me vete. "Një ditë më përndjek për të folur me çdo kusht, një ditë bën të hutuarën dhe sot ka veshur një tjetër vyrtyt, karakterin mospërfillës"…
- Hë, si ke kaluar? – e theu më në fund ajo heshtjen. - Ata njerëz mirë i ke?
Shikimi i saj i inatosur s’më la t’i dëgjoja qartazi fjalët.
- Ç’ka, - ia ktheva matur.
Ajo nuk bëri më zë, madje e kyçi gojën si me çelës kinez, çelës që përdorin hidraulikët për të montuar rubinetat e çezmave.
Sjellja e saj më bëri të dyshoja edhe më shumë. Nuk arrija ta kuptoja këtë ndryshim të papritur. Madje një ndjesi e frikshme më pushtoi dhe nuk pata më dëshirë ta vazhdoja më tej bisedën…
Papritur më ngacmoi stomaku dhe kjo më bëri të porosisja një biter në vend të kafes, që e piva me një të kthyer të gotës dhe ika pa thënë as "ditën e mirë".
Duke u kthyer për në shkollë më mundonte fakti se pse ajo grua më foli aq rëndë… "Dy ditë të shkuara m’u lut si Krishtit të bisedoja me të, kurse sot parapëlqeu heshtjen dhe e shpërfilli praninë time…
Kisha katër orë lexim jashtë klase, dy orë me njërën klasë të pestë, dy me klasën tjetër. Hyra në mësim me bindjen se çfarë kisha në mendje i lashë jashtë derës së shkollës. Do të diskutonim për librin: "Lamtumirë guacka ime". I hodha një sy subjektit sipas pikave të planit dhe pa e zgjatur nisa bisedën e lirë me nxënësit.
- Më ka pëlqyer shumë përmbajtja e librit, - tha e para Eda, - sidomos kur personazhet kryesorë shkojnë në plazh.
- Mua, - ia priti Ina, - më ka tërhequr përshkrimi artistik, peizazhi i krijuar nga autori me aq mjeshtëri në përshtatje me ngjarjet dhe personazhet…
- Pjesa që flet për babain nuk më pëlqen, - ia ktheu Grisilda. – Ai baba nuk është si të gjithë baballarët e tjerë, më duket i keq…
- Ai sillet shumë keq me mamin, - e çoi më tej mendimin e Grisildës një tjetër nxënës.
Për pak çaste klasën e sundoi heshtja.
- Kurse mua mësuese më pëlqen më shumë "Detari i përjetshëm" që flet për kujdesin e Mujo Ulqinakut për të shoqen, para se të shkojë në punë, dhe që nuk kthehet më, - e theu heshtjen Endri.
Në klasë u dëgjuan të qeshura.
- Çfarë rëndësie ka analizimi i personazheve? – pyeta unë për t’u tërhequr vëmendje nxënësve që qeshën.
- Po ja, mësuese, - përgjigjet një djalë andej nga mezi i klasës, - kur i vëmë personazhet përballë njëri – tjetrit ne i dallojmë më mirë personazhet pozitivë nga ata negativë…
E kështu marrin udhë diskutimet. Zërat gazmorë të fëmijëve ia lënë vendin arsyetimit që i tregon ata më të rritur se ç’janë në të vërtetë…
- Ç’të ketë vallë ajo grua?! - pëshpërita me zë padashur.
- Për kë e ke fjalën, mësuese? – më pyeti zëri i njërës prej vajzave të ulura në bangat e para, fytyrën e së cilës nuk e dallova dot nga mungesa e përqendrimit.
Në moment e mblodha veten.
- Asgjë, asgjë! – mohova me fjalë dhe u përpoqa të vë buzën në gaz…
Klasa më vështroi si e habitur.
- Me cilin nga personazhet do të donit të ngjasonte babai juaj? - parashtrova një tjetër pyetje si për të humbur gjurmët e trishtimit që nuk më shqitej dhe m’i rrëmbente mendimet si pa kuptuar në errësirën e brengës së asaj gruaje ende të panjohur.
- Mua, - thotë njëri, - me…
- Mua jo, jo me asnjë, - ia pret tjetri. – Babai im është shumë i mirë, ai e do shumë mamin…
- Unë mësuese e kam festuar festën e Ditës së Verës që shkoi me babin dhe me mamin. Sa i mirë që ishte ai, - thotë Silvana dhe u ul krenare në bangë, e bindur se më së fundi dha edhe ajo një përgjigje që do të më kënaqte dhe e bënte atë ta ndiente veten të barabartë me të tjerët.
Më mbërtheu një ngërç trishtimi. M’u kujtua se kur shkrova gjeneralitetet e nxënësve në fillim të vitit shkollor, në shtyllën përkatëse ku bëhej fjalë për babanë kisha shënuar "jo" për Silvanën. Vdekja m’u duk më e ligë se kurrë ndonjëherë, ndoshta për vetë faktin se unë s’e kam njohur kurrë tim atë, pasi kam qenë tre vjeç kur ai ka ndërruar jetë…
Florinda, si ta kishte kuptuar gjendjen në të cilën ndodhesha, i dha një drejtim të ri diskutimit:
- Mua më pëlqen titulli i librit "Lamtumirë guacka ime", mësuese, sepse personazhi kryesor…
Orët e diskutimit letrar kaluan si pa u ndjerë. Në dukje mendimet e mia u ishin kushtuar ndodhive të reja, ndonëse diku brendisë sime hamendësonin ende për gruan e kafenesë, atë grua thatime, me sy të thellë si të ngulur në dy zgavra të murrme që kishin nevojë për pak dritë dhe që dukeshin sikur shëmbëllenin vetëm dhembje…
Ditët ia linin radhën njëra-tjetrës. Mëngjeset e tyre herë vinin të freskët e me shi e herë të ngrohtë e me diell...
Atë mëngjes dielli me rrezet e tij të arta i kishte trembur retë dhe së bashku me to sikur kishte fshirë dhe ndrojtjen e asaj të gjore grua. E vura re me bisht të syrit. Pamja e saj të linte të kuptoje se mezi priste të më fliste, sikur nuk i durohej sa t’i zgjidhte grykën thesit e t’i linte fjalët të dilnin vetë, kështu të paktën më ngjante mua. Nuk priti as ta përshëndesja, më drejtoi dorën nga karrigia që si duket e kishte ruajtur për mua dhe pa humbur kohë bëri porosinë:
- Një ekspres për zonjën! Vetëm pak shpejt, të lutem! – urdhëroi kamarjerin dhe u kthye nga unë duke vënë buzën pak në gaz.
- Epo shyqyr që erdhe se ty po të prisja, - vazhdoi ajo, si të kishim vite që njiheshim.
Nuk e di se ç’ndjeva me saktësi, pasi edhe sot e kësaj dite nuk e përcaktoj dot një ndjesi të tillë, vetëm diçka e kam më se të qartë; ajo grua më përndiqte kudo shkoja, sytë e saj të trishtuar sikur më luteshin për diçka… Nuk arrija ta kuptoja se ç’kërkonte nga unë: Mos vallë e kisha njohur dikur në të shkuarën?!… Mos i kisha ndonjë borxh?!… Çudi as njëra e as tjetra nuk më rezultonte e vërtetë. Fytyra e saj ishte krejt e panjohur për të shkuarën time…
- Mos merreni edhe me gazetari përveç të qënit mësuese se kam dëgjuar të flasin shumë për zgjuarsinë dhe shkathtësinë tuaj…, - ma shkëputi zëri i saj fillin e mendimeve. - Të kam parë thuajse çdo ditë me atë burrin e gjatë me mjekër e mustaqe… burrë zotni, të paktën kështu në dukje… ju kanë zili shumë njerëz…
Zhurma e çakmakut që nuk po lëshonte flakë për të ndezur cigaren që mbante mes gishtërinjëve të hollë ia ndërpreu fjalën dhe e hutoi paksa, sa m’u duk se dhe përgjigjen time nuk e dëgjoi.
Një mesoburrë, që si duket e kishte vënë re, u afrua dhe ia ndezi cigaren. Një psherëtimë e thellë shoqëroi tymin e zi që nuk e di pse më ngjau se i doli nga shpirti.
Kaloi pak kohë pa folur.
- Ndoshta të jam dukur e çmendur kaq kohë, pasi as prezantuar nuk jemi, - e nisi bisedën ajo. - Jam nëna e njërit prej nxënësve të tu.
- Nëna e njërit prej nxënësve të mi?! – pyta e çuditur.
- Po, po…
- Po unë i njoh prindërit e nxënësve të mi… më vijnë çdo tre ditë në shkollë… më përshëndesin në rrugë… madje shumë prej tyre më kanë ftuar dhe në shtëpi…
- Andin, si e kam Andin? – më ndërpreu ajo me një frymë, si ta ndiqte njeri pas.
U kujtova se Andin e kisha nxënës të klasës në kujdestari.
- Mirë! – nxitova e thashë pa kuptuar asgjë. – Pse, çfarë e keni?
- Djalë, - tha, duke e shoqëruar zërin me një rënkim të zgjatur.
E vërejta e habitur, ndonëse nuk thashë asnjë fjalë, vetëm u mblodha në heshtje.
"Kjo grua më çudit gjithmonë e më shumë, - thashë me vete. – A nuk vjen një tjetër që interesohet vazhdimisht për Andin?!… Ajo nuk më ka lënë ndonjëherë të dyshoj se nuk e ka djalin e saj. Sa herë që ka ardhur më ka pyetur për çdo grimë të jetës së tij në shkollë. Më ka pyetur kë ka shoqe, kë ka shok, kush vjen e takon, madje tani së fundi më ka thëne se e ka futur në një palestër për të rënë pak në peshë se Andi është pak më i shëndoshë se duhet për moshën e vet"…
- Po ta them vetëm ty se deri tani as njerëzve të mi nuk u kam thënë asgjë, - më shkëputi nga mendimet zëri i saj. – Nuk kam dashur që ata të merrnin vesh se ç’më ka ndodhur, pasi e di fare mirë se këshillat apo mbështetja e tyre janë qortimet, sharjet e ndoshta dhe shpifjet vend e pa vend.
Heshti për pak sekonda, psherëtiu thellë e më pas nisi të fliste sërish:
- Eh!… Jam nëna e vërtetë e Andit!…
"Po unë nuk kam as tre ditë që jam takuar me nënën e Andit! – thashë me vete. Në cast u stepa duke përfytyruar gruan që mezi njoha në kafene e që tani e mbaj mend aq mirë, se zakonisht gra të tilla nuk harrohen lehtë… E si mund ta kisha harruar dashamirësinë e saj"…
- Po iki, - fola me gjysmë zëri, me mendimin për t’u shmangur. - Më vajti vonë… Ndoshta e vazhdojmë këtë bisedë një ditë tjetër.
Nuk tha asgjë, vetëm më shoqëroi me sy të trishtë që shprehnin pakënaqësi.
Ashtu me nxitim u ngrita pa marrë përgjigje, pagova lekët dhe humba mes njerëzve të shumtë që mbushnin kafenenë.
Rrugës mendoja: "Mos është ndonjë provokatore që kërkon të më shfrytëzojë mua për të arritur qellimet e saj... po bëj më shumë se një vit si mësuese kujdestare e asaj klase dhe nuk e di që Andi s’jeton me nënën e tij të vërtetë… ajo grua nuk ka ardhur kurrë të pyes për të"...
Për një moment më hyri frika. Kisha dëgjuar se gra të çuditshme shkonin nëpër shkolla dhe me justifikime nga më të ndryshmet merrmin fëmijë që as nuk i njihnin dhe të nesërmen ata gjendeshin të varur në ndonjë qoshe të shtëpive të tyre…
Nuk kishte moment të ditës apo natës që nuk më shkonte mendja tek ajo grua e panjohur që u shfaq kaq papritur në jetën time… Tim shoqi nuk i kisha thënë asgjë. Nuk doja ta shqetësoja edhe me një problem të tillë se lodhej aq shumë në punë. Një mendje më thoshte t’i kërkoja mendim, se burrat janë më të pjekur e nuk janë pushkë e shkrehur si ne gratë, por vendosa të hulumtoja njëherë për atë grua e po të hasja ndonjë vështirësi gjëkundi patjetër që do t’ia thoja…
"Si nuk e pyeta për emrin?… Emër si të gjithë njerëzit do ketë dhe ajo… shikimi i saj i trishtuar, pamja e hequr… të jetë e vërtetë ajo që më tha?!… Mos vallë ka nevojë për ndihmë?!… Ç’them dhe unë?!… Ç’farë t’i jap unë?!… Unë vetëm fletore e shkumsa kam në çantë"…
Atë mëngjes vendosa të mos futem në kafene nga frika se mos e gjeja edhe atë aty duke më pritur… Se si më dukej…
"Se mos është burrë e u dashkam fshehur prej tij se mos i venë fjalë tim shoqi apo djalit, grua është, si unë… edhe për gratë thonë se… jo, jo, sot nuk do hyj në lokal, le të rri një ditë pa pirë kafe se nuk u bë nami!"…
Me të rënë zilja për fillimin e orës së mësimit, hyra në klasë dhe, pasi u përshëndeta me nxënësit, u kërkova të shprehnin mendimin e tyre rreth temës: "Si duhet të veproni kur ju kërkojnë ndihmë"!
Nxënësit, të kënaqur që u dhashë pak më shumë liri se zakonisht, filluan të diskutonin me njëri – tjetrin, kush e kush të gjente përgjigjen më të bukur…
- Duhet të kemi parasysh personin që na kërkon ndihmë, - thotë Indriti.
- Ta shikojmë drejt në sy bashkëbiseduesin, - shton Helena.
- Po kur nuk jemi në gjendje ta ndihmojmë personin që na kërkon ndihmë? - pyet Kristjani me vështrimin nga klasa.
- S’dua të të ndihmoj! - përgjigjet Luljeta.
Të gjithë qeshën me të madhe.
- Po ju pse qeshni? – u mundua të mbrojë shoqen Virtela, e cila mezi mbante të qeshurën për vete.
Për të shmangur zënkat e vogla midis nxënësve, mora në mbrojtje Luljetën.
- Luljeta dha mendimin e saj, ç’ka për të qeshur këtu? Gjithësecili duhet të thotë atë që mendon… Pa përgjigju ti, Endri, se u shkrive gazit, dhe kujdes se mos të bien dhëmbët nga të qeshurit.
- Po, mësuese, unë do t’i thoja: Më falni, nuk mund t’ju ndihmoj dot!
- Domethënë do ta lije në baltë? - ia priti Xhensila…
- Po ti, Andi, çfarë mendimi ke? – pyeta unë me shpresën për të marrë edhe një tjetër mendim të vyer për atë që duhet të bëja.
- Unë do ta ndihmoja vetëm në rast se e meritonte ndihmën time, - u përgjigj Andi ende pa mbaruar unë pyetjen…
Kështu debati mori më shumë zjarr. Nxënësit ishin vënë në garë me njëri – tjetrin kush të fliste më shumë, paçka se ndonjëherë jepnin dhe përgjigje të gabuara.
Sapo ra zilja për përfundimin e ores së mësimit, nxënësit ia dhanë vrapit kush e kush të dilte i pari se qe koha për pushimin e gjatë. Andi doli i fundit dhe unë përfitova nga rasti që të flisja pak me të:
- E di Andi, dje kur shfletova rregjistrin vura re se data e ditëlindjes tënde po afron, - e nisa bisedën disi shkujdesur.
- Patjetër, mësuese! - shpërtheu ai gjithë entuziazëm.
- Po hë, si ke vendosur, do ta festosh këtu në shkollë apo në shtëpi? - e nxita unë më tej.
- Do ta festoj në shtëpi se kështu më ka thënë mami, - u përgjigj ai. – Madje ajo më ka kërkuar që bashkë me shokët e klasës të të ftoj edhe ty në festë.
- Ashtu?! Epo mirë do mundohem të vij patjetër, - thashë duke buzëqeshur.
Djali fluturoi nga gëzimi dhe siç ishte ashtu i qeshur, doli nga klasa duke vrapuar.
"Ditëlindja!… Ja një arsye për ta marrë vesh më mirë të vërtetën", - thashë me vete.
Duke bërë konkluzionet e orës së mësimit që sapo kaloi, merreni me mend se sa ngushtë e ndjeva veten, nxënësve u bëja moral si të silleshin, si t’i ndihmonin të tjerët, kurse unë as guxoja ta pyesja atë grua enigmatike se me se mund ta ndihmoja… Mbase mund të isha mbështetje për të se kot nuk m’u drejtua mua…
Kur dola në oborr, në të hyrë të shkollës, pranë portës së hekurt, mbështetur pas murit, vura re atë. M’u duk më e pashme se zakonisht, e kundërta me herët e tjera që më kishte rastisur të shkëmbehesha.
- Hë, mbarove? – m’u drejtua ajo.
- Po, - iu përgjigja. – Po ju kishit ndonjë gjë? Mos doni t’ju thërras ndokënd për ta takuar?
- Jo, jo! Thjesht, po të prisja ty…
Një ndjesi e ftohtë më ngacmoi edhe më shumë. M’u duk sikur krahërori m’u tkurr sa një pesëlekëshe. Nuk arrija ta kuptoja se ç’kishte ajo grua me mua.
- Kemi lënë një bisedë përgjysëm apo harruat?! - tha ajo. - Jo më kot të kam vënë re gjithë këtë kohë… më dukesh zonjë grua… kam hall dhe ndoshta mund të më ndihmoni?…
I harrova të gjitha ditët e mëparshme. Madje edhe ajo biseda dhe interesimi i saj për Andin tani më dukeshin si diçka tepër e largët, si një interesim i një të panjohuri për diçka që i kanë zënë veshët ashtu si rastësisht. Këtë grua nuk mund ta përfytyroja dot si nënën e Andit… Mendja më shumë më thoshte se mbase ajo grua kishte ndonjë fëmijë në klasën e 8-të të shkollës sonë, që mund të kishte nevojë për konsultim pyetjesh për lëndët e gjuhës shqipe e leximit letrar, meqë ishte prag provimesh.
- Shkojmë të pijmë një kafe, - m’i preu mendimet zëri i saj i ngjirur, sikur të dilte nga një pus i thellë.
"Çudi! - thashë me vete. - Ajo ka mësuar vendin e punës, llojin e punës e për më shumë dhe shijet e mia"…
Mblodha krahët, por si pa kuptuar ajo e mori për miratim dhe pohoi me një tundje të lehtë të kokës.
Fjalët e mëparshme të nxënësve: "Më falni, nuk ju ndihmoj dot… Ta dëgjojmë tjetrin me vemendje dhe t’i flasim me zë të ulët", sikur më qetësuan disi dhe më nxorrën nga ajo situatë delikate.
- Mirë, - thashë. - Vetëm nuk do të vonohemi shumë se në orën tre vijnë dritat e më duhet të jem në shtëpi e të përgatis ndonjë gjë për të ngrënë.
- Eh! Ka kohë gjer atëherë, - ma ktheu ajo.
E ndoqa pas me hapa të ngadaltë. U ulëm në tryezën më të afërt me derën.
- Hë, ç’kemi? - e nisa bisedën unë si për të zgjidhur fillin e hallit që donte të më tregonte.
Përsëri heshtje, përsëri rënkim. Mua më dukej se më peshonte një mal i tërë supeve, sa mezi mbushesha me frymë. Nuk dija ç’të thoja, nuk dija ç’të flisja…
- E ç’të të tregoj më parë moj motër?! Duhet një natë e gjatë dimri e s’besoj se do të më mjaftonte për t’i thënë të gjitha, - foli gruaja.
Heshti pak kohë e përsëri ia nisi:
- Po ja, kur u njoha me burrin tim, u dashurova aq shumë pas tij sa as prindërit e as dy vëllezërit më të mëdhenj se unë nuk i pyeta. Pesë vitet e para të martesës shkonim aq mirë, nuk them se nuk bënim kurrë fjalë, por në të shumtën e herëve kishim mirkuptim e harmoni. U bëmë me dy vajza dhe me të drejtë të Zotit, më shumë i donte ai fëmijët se unë. Andi lindi gati dy vjet pas vajzës së vogël. Në atë kohë marrëdhëniet tona ishin ftohur disi. Kishim filluar e grindeshim shkak e pa shkak. Ndonjëherë më dukej se më kishin faj fëmijët që po e humbisja njeriun që kisha dashur më shumë në këtë botë dhe as me ta nuk sillesha dhe aq mirë… Eh!… Kur e mora vesh se shkonte me atë tjetrën, me të cilën bashkëjeton tani, gati sa nuk u çmenda. Ika nga shtëpia duke marrë me vete edhe dy vajzat që ishin disi më të rritura, kurse djalin ia lashë burrit me mendimin që ta bëja të vuante e të provonte ta rriste vetë, të kuptonte sakrificën e një nëne… Në fillim kujtoja se do të kthehej përsëri tek unë por u gabova. Prita gjatë e ai nuk u kthye, nuk më kërkoi… Nuk e di ku kam gabuar… as sot nuk arrij ta kuptoj gabimin tim… Veç një gjë është e vërtetë, atë e humba, humba dhe tim bir… Kështuqë Andi u rrit pa mua… Eh!… Më la i paudhi për atë tjetrën dhe nuk e di se ç’kishte ajo më shumë se unë… E mori më qafë familjen tonë…
Ajo shfrynte njëlloj si ajo çezma që i është çarë tubi kryesor dhe presjoni i ujit nuk të le t’i vendosësh as saraçineskën, kurse mendimet e mia sa vinin e bëheshin edhe më shumë rrëmujë. "Mirë të shoqin le ta shajë, se në fund të fundit e ka burrë dhe i detyrohet shpjegime, - thashë me vete. - Po me atë tjetrën ç’ka, se për të thënë të drejtën djalin ia mban aq mirë sa më s’ka"…
Më dukej vetja sikur kisha hyrë në një lojë të vështirë, të paluajtur kurrë më parë, veçse diçka nuk e kuptoja: në do kisha rolin e albitrit apo thjesht të dëgjuesit. Po, po në një lojë të vërtetë që mund të përfundonte me fitore, barazim apo humbje, gjë që ma shtonte ankthin edhe më shumë…
- Ç’farë do të pish? – m’i ndërpreu mendimet ajo.
- Një makjato, si zakonisht, - ia ktheva.
- Harrove që nuk ka drita? - shtoi ajo si me të buzëqeshur.
- Një lëng frutash atëherë, - u përgjigja pa menduar fare për çmimin, pasi radhën për të qerasur sot e kishte ajo, dhe, për të thënë të vërtetën, neve mësuesve na pëlqen kur na i paguajnë kafet prindërit e nxënësve tanë, sepse ndihemi të vlerësuar…
Tek po pija me përtesë lëngun e pjeshkës, ndiqja me bisht të syrit edhe lëvizjen më të vogël të saj. Dukej e qetë, ndonëse herë e ngadalësonte dhe herë e shpejtonte mënyrën e të folurit…
- Ndarja me të, qe për mua një vdekje për së gjalli, - vazhdoi ajo rrëfimin. – Koha jonë nuk është për aventura, aventurat janë për adoleshentët e jo për moshën tonë… veç në e ka lënë mendja burrin tim se me sa e njoh unë, prej kaq vitesh, ai s’ka qenë kurrë i tillë… Nuk di ç’të të them a ndoshta e ka bërë ajo të tillë?!… Nuk di si ta kuptoj ndryshe se nuk ka mundësi që të arrijë deri në këtë pikë sa të mohojë edhe fëmijët e vet për të cilët më parë të vriste… jetën time nuk e llogariste ndonjëherë para tyre, por as të tijën dhe mirë bënte se para fëmijëve nuk vlen asgjë tjetër…
- Kur i donte aq shumë, atëherë si është e mundur?! – më dolën mua fjalët ashtu si pa kuptuar.
Nuk foli, vetëm ia dha të qarit si fëmijë. Mua m’u duk se dhe fytyra i mori një tjetër pamje, sa të frikshme aq dhe të vuajtur, dhe më erdhi keq nga thellësia e shpirtit. E zura për duarsh dhe u mundova t’i jepja kurajo, por më kot, ajo dridhej e tëra si të kishte frikë se mos mbytej nga ai pellg lotësh… vura re që po thithte dhe gllënkën e fundit të kafes turke, sytë më shkuan tek cigarja e fikur në dorë. Pluhuri i saj gri i shkonte për shtat brengës së saj të zezë…
Çelësi i automatit që ishte fare pranë tavolinës tonë kërciti lehtë dhe si për të më ardhur në ndihmë dha sinjalin e ardhjes së dritave. Pa u menduar më gjatë u ngrita, u përshëndeta me të dhe dola. Menjëherë sa dola në ajër të pastër mora frymë lirisht… Nuk e merrni me mend sa në siklet isha ndodhur, se vërtetë mësuesi duhet t’i njohë prindërit e nxënësit për të krijuar një përshkrim sa më të saktë mbi ta, por të prekje jetën private të tjetrit kjo më dukej vërtetë e tepërt… Ajo grua po më fuste në intimitetet e saj pa më njohur, pa ditur mendimin tim dhe, të hyje në jetën private të tjetrit, mua më dukej diçka e pavend…
Ecja me hapa të shpejtë e trembur nga errësira ku më ishte zhytur vetëdija ime dhe më bëhej të bërtisja me të madhe: "O njerëz, jam dhe unë pjesë e dritës"!… Por njerëzit më dukeshin mospërfillës, indiferentë, të ftohtë…
"O Zot! – mendova. – Këta njerëz nuk duan t’ia dinë as për mua që jam mësuesja e fëmijëve të tyre, e si mund t’ia dinë për një grua thuajse të panjohur që s’është veçse nëna e njërit prej atyre qindra nxënësve që na bie rasti të edukojmë e mësojmë çdo vit, ne, mësuesit e tyre"…
Ditën tjetër dikush erdhi e më kërkoi në shkollë. Ishte thuajse fundi i orës së mësimit, ndaj nuk dola në çast, i thashë dezhurnit se kushdo që të ishte le të më priste pas mësimit po të donte të më takonte. Mendimet më hanin përbrenda. Një mendje më thoshte se ishte mamaja e Andit ajo që më kërkonte, ndaj u vura në dilemë dhe nuk po e vendosja dot ç’duhet të bëja me të…
Si mësim kisha përsëritje mbi kuptimin leksikor të fjalës dhe fjalëve me shumë kuptime, si dhe shprehjet frazologjike. Nxënësit i kisha ndarë në tre grupe dhe u kisha dhënë punë të pavarur: "Bëni portretin e një personazhi që ju pëlqen, duke përdorur: grupi i parë antonimet, grupi i dytë sinonimet dhe grupi i tretë shprehjet frazologjike"...
Në të shumtën e rasteve, në punët me shkrim, mësuesit, në fund të orës së mësimit, u drejtohen nxënësve me përgatitjen më të lartë që të lexojnë punët e tyre, që të shërbejnë si shembull edhe për më të dobtit, prej të cilëve nuk mund të pritet shumë. Unë si mësuese, në lëndën time, nxënësve me nivel të dobët u kërkoj të shkruajnë bukur dhe të krijojnë saktë fjalitë, pasi e di se formulimin e tekstit e kanë të vështirë…
- Ta lexoj unë, mësuese?! - kërkoi leje Endri. – Kam shkruar për djalin trembëdhjetë vjeçar tek tregimi "Ujku".
Pohova menjëherë ndoshta sepse shkrimtarin e madh Dritëro Agolli e kam pasur gjithmonë pikë të dobët a ndoshta se ai tregim më kujton fëmijërinë time që ka pika takimi me atë të personazhit në fjalë…
Lexon Endri:
- Ditë pranvere. Po lexoj tregimin "Ujku". Ngjarja zhvillohet në një ditë dimri me bore e diell. Personashi kryesor karakterizohet njëherazi nga guximi e ankthi…
Lexon Grisilda:
- Mësuesja ime është gojëmjaltë. Ajo është e zgjuar dhe e shkathët. Edhe kur na qorton, flet me dashuri e përkëdheli…
Lexon Florida:
- Shoku im është i dobët, i imët si djaloshi që ka përshkruar Endri, frikacak, por edhe i guximshëm, i pëlqen shkolla dhe përballja me vështirësitë…
Në klasë ndizet debati:
- Endri ka përdorur pak antonime, megjithëse personazhin e ka përshkruar bukur, - thotë njëri prej nxënësve.
- Grisilda e ka mburrur shumë mësuesen, pa qarkuar sinonimet, - ndërhyn një tjetër.
- Po Florida ku i ka shprehjet e figurshme? – pyet njëra prej vajzave. – Ajo duhet të kishte përdorur shprehje të figurshme si: shoku im nuk le dy gurë bashkë apo shoku im nuk nxjerr qimen nga qulli, sepse kështu është Andi…
- Ai është çun mamaje, - ndërhyri Indriti.
Hodha sytë nga Andi, vura re se po qante në heshtje, ndaj për të shmangur keqkuptimet midis nxënësve e mora vetë situatën në dorë.
- Të tre shokët që sapo lexuan detyrën e dhënë, kanë shprehur idetë e tyre në lidhje me personazhet që kanë zgjedhur. Unë mendoj se që të tre kanë vepruar mirë, ndonëse duhet t’i ishin përmbajtur më mirë kërkesës gjuhësore për të përdorur sa më shumë antonime, sinonime dhe shprehje të figurshme, sidomos Endri, në përshkrimin e djaloshit trembëdhjetë vjeçar, është treguar pak i kursyer në përdorimin e antonimeve…
- T’i lexoj unë antonimet që kam përdorur, mësuese, se i kam nxjerrë në fund, - më ndërpreu Ina.
- Po, Ina, lexoji, - pohova unë.
- I ditur – i paditur, nxënës - mësues, ngjitem – zbres, fshatar – qytetar, nxënës – politikan…
Të gjithë nxënësit qeshën. Edhe unë nuk e mbajta dot gazin. Gjallëria dhe imagjinata e fëmijëve nuk njeh kufi, e si të mos qeshje me një shprehje të tillë.
- Fjala politikan ka antonim fjalën apolitikan, mësuese, - u dëgjua zëri i njërit prej çunave.
- Politikanët janë njerëz të ditur që kujdesen të na e bëjnë jetën sa më të bukur ne fëmijëve, - ndërhyri Indriti.
- Po të ishin vërtetë të tillë do t’i donin edhe prindërit tanë, - ia preu fjalën Luljeta. – Sa herë që fillojnë lajmet, babi im thotë: "Bo bo ç’na gjeti me këta gënjeshtarët"!
Të gjithë nxënësit donin të shprehnin mendimin e tyre për politikanët dhe mua m’u desh herë t’i miratoja e herë t’i kundërshtoja argumentet që sillnin…
Sytë më ndalën tek Andi. Iu afrova, i hodha dorën në qafë dhe i pëshpërita në vesh:
- Indriti bëri shaka, nuk i kishte me tërë mend ato që tha. Ty, Andi, të kemi djalin më të urtë të klasës…
Përfitova nga rasti dhe hodha sytë nga fletorja ku ai kishte bërë punën me shkrim. Lexova pa zë: Ulkonja i mbron këlyshët e vet, edhe qeni. Macja të gërvish, po t’i ngacmosh këlyshin, pula të pickon për zogun e saj… Kafshët i duan fëmijët e tyre… Mamaja ime iku e më la. Mamaja ime është e keqe, e ka emrin Bukuri, por nuk është e bukur si emri që ka…
Për një moment mbeta e habitur me reagimin e Andit, megjithatë nuk e dhashë veten, bëra të paditurën…
Zilja për mbarimin e orës së mësimit ra menjëherë pasi kisha dhënë deryrën e shtëpisë. Ishte ora e fundit e mësimit ndaj iu dhashë disa porosi nxënësve dhe u kërkova të zbrisnin shkallët pa zhurmë.
Si u përshëndeta me nxënësit, mbylla derën e klasës dhe dola edhe unë menjëherë pas tyre.
Ngjitur me hekurat e portës së shkollës ishte Bukuria, mamaja e vërtetë e Andit dhe, pak më tutje, rrinte Vera, nëna tjetër që kujdesej për të. Shtanga për momentin. Nuk dija kujt t’i afrohesha, kujt t’i flisja. Ndoshta për herë të parë pas gjithë asaj kohe ndihesha më e pavendosur se kurrë. Për të thënë të drejtën, unë nuk kisha as më të voglën arsye personale, të paktën deri në ato momente, për të mos i folur asaj tjetrës. Më kishte respektuar sa herë i ishte dhënë mundësia, por tani e ndjeja se nga brenda meje po zhvillohej një luftë e pa shpallur midis ndjenjave të forta si nënë dhe të qenit grua… Përfitova nga rasti që asnjëra nga ato nuk më pa dhe u struka për pak çaste pas cepit të murit.
- Andi! – dëgjova të thërriste një zë gruaje.
Zgjata kokën. Qe Bukuria e cila e afruar fare pranë tij i zgjati djalit një pako të bukur. U kujtova se ishte ditëlindja e Andit dhe e mora me mend që në pakon e nënës së tij patjetër do të kishte ndonjë dhuratë. Andi e mori në dorë pakon, por sapo ngriti sytë, vuri re Verën që e priste pak më tej dhe dhurata i ra nga duart. Kokëulur dhe i pa fjalë mori drejt saj. Dallova lotë në sytë e tij dhe më pikoi në zemër.
Ndodhi ajo që nuk e prisja. Mamaja e Andit ndoshta e prekur nxitoi në një drejtim, kurse Vera e mori për dore dhe u humbën në qoshen e pallatit.
Psherëtiva dhe e prekur gjer thellë në ndjenjat e mia si nënë shkova drejt pakos, u përkula dhe e mora me duart e dridhura. Ç’të bëja me atë dhuratë nëne? Aty për aty vendosa të ndjek Andin dhe ashtu bëra. Nxitova dhe i arrita në hyrje të pallatit.
U ndalën sa më panë. Djali kishte një vështrim të hutuar, kurse Vera u qesh e tëra:
- Eja, mësuese! Të prisnim. Andi ka ditëlindjen…
- Gëzuar ditëlindjen, Andi. Merre këtë dhuratë, e ke nga nëna, - iu drejtova e buzëqeshur.
Ndërkohë pa e prishur gjakun Verës tërë mirësjellje i premtova se do të merrja pjesë edhe unë në ditëlindjen e Andit. Do të kthehesha përsëri më vonë…
Mendime të çuditshme po më kalonin në kokë, kur u ndava prej tyre. Më dukej sikur po më mbulonte një re dyshimi: "Evën e tundoi djalli apo vetë ajo tundoi burrin? - pyesja veten. – Femra është më e dobët, më e ndjeshme apo më mëkatare se burri"?… Përgjigjet merrini me mend vetë, sepse unë nuk mund të përgjigjem as në emrin e një gruaje tjetër e as në emrin e një burri…
Ecja me hapa të ngadalta si të më peshonte njeri supeve dhe bisedoja me veten.
- O Zot! – fola me gjysmë zëri, duke marrë frymë më e lehtësuar. - Të lutem më jep forcë dhe guxim t’i ndihmoj këta njerëz: Andin e vogël, mamanë e tij, të atin dhe… dhe gruan që luan rolin e një nëne… ata kanë nevojë aq shumë për ndihmë, si toka e lënë djerr për dorën e bujkut… ata kanë nevojë për të vërtetën, për forcën që vetëm Ti di të falësh, o Zot!…
Sikur e ndjeja veten më të qetë. Mendimet e këqia që më mundonin ndonjëherë ia lanë vendin një lumi drite që më buronte nga zemra.
- Jo, nuk mundem ta fajësoj mamanë e Andit, as Verën, atë grua të gjorë që përdor aq fuqi për t’u vënë në rolin e një mamaje të mirë, nuk do ta paragjykoj, - i thashë vetes vendosmërisht. – Kushedi si e ka pasur hallin... Ndoshta u gënjye se edhe Evën, gruan e parë në botë, e gënjeu gjarpri, (më saktë djalli brenda lëkurës gjarpërore), a kushedi ndjenja e saj është e sinqertë dhe të duash nuk është kurrë mëkat… Nuk më bën zemra të paragjykoj as sjelljen e babait të Andit… Ndoshta e rrëmbeu edhe atë dashuria për atë tjetrën… Nuk thonë më kot se dashuria është e verbër… Ndoshta… Një Zot e di… Zoti i di mirë punët e veta…
- Po Andi si nuk më kishte treguar se nuk e kishte Verën nënë të vërtetë? - më çoi më tej kureshtja. – Ndoshta i vjen keq për të ëmën, a kushedi se ç’bluan në atë kokën e tij prej fëmije… ndoshta ndruhet… ndoshta ndihet më rehat pa mëritë e dy prindërve… ndoshta… Ndoshta e kishin porositur: "Mos e tako!… Mos i fol!… Bëj sikur nuk e shikon!"… ndoshta…
Vetëm pas disa minutash kur pikasa se kalimtarët ecnin me çadra në duar, kuptova se isha bërë qull nga shiu. Flokët më qenë lagur dhe më pikonin pikla të vogla uji, kurse rrobat qenë njomur të tëra. Çuditërisht nuk ndjeja aspak të ftohtë, madje për një moment pikat e shiut më ngjanë me duart e një mjeshtri që po latonte me delikatesë çdo detaj të mendimeve të mia, pa dëmtuar asnjë grimë të enës së tejdukshme si vetë shiu.
- Mësuese, urdhëro çadrën se e kishe harruar në klasë, - më shkëputi nga mendimet zëri i Inës, kujdestares së klasës, e cila vinte drejt meje me hapa të shpejtë…
Mbasdite vonë u nisa për në shtëpinë e Andit. Rruga kalonte përmes një rrugice të hollë, në dy anët e të cilës kishte pallate pesë katëshe e në të rrallë edhe ndonjë shtëpi private. Balta mbizotëronte gjithandej. Në dorë mbaja në dhuratë të vogël. Zgjodha një makinë me bateri që komandohej me pult, se në përgjithësi çunave u pëlqejnë shpikje të tilla tërheqëse…
Derën e shtëpisë e hapi Vera. Menjëherë sa më pa, buzëqeshi dhe thirri:
- Andi! Andi! Eja, shiko kush na erdhi!
I zgjata dhuratën dhe u përkula për të hequr këpucët.
- Urdhëroni e mirëseerdhët! - foli ajo. – Mund t’i mbani veshur këpucët, po deshët…
- Ç’është ajo fjalë, - e ndërpreva. – Një femër që shkel mbi tapet me këpucë të përbaltura, mund të quhet gjithçka, por jo grua.
Sa pa mbaruar mirë fjalët, në derë u dha Andi, i cili m’u hodh në qafë e më përqafoi me dashuri.
- Edhe njëqind, shpirt i vogël! – e urova unë duke e puthur në të dy faqet…
Vera më udhëhoqi për nga dhoma e pritjes dhe bëri me dorë të ulesha në njërin prej divanëve të lartë, të mbuluar me një mbulesë të këndshme ngjyrë bezhë. Hodha sytë rreth e qark. Gjithçka dukej e pastër dhe e bukur. Kjo më çliroi disi nga ngërçi që më kishte ngërthyer ditë të shkuara që kur e mora vesh këtë histori.
-Po shokët nuk të kanë ardhur akoma? - e nisa bisedën duke iu drejtuar Andit.
-Ka pak minuta që kanë ikur, - u përgjigj ai.
Vera doli për disa çaste nga dhoma dhe kur u kthye mbante në dorë një tabaka të ergjentë, sipër së cilës kishte vendosur një mbajtëse plot me karamele dhe një të mbushur me llokume.
- Mirëseerdhët! Fat e mbarsi në jetë! - foli ajo duke zgjatur drejt meje pjatancën e bukur.
- Faleminderit! Edhe njëqind vite të lumtura për Andin! – urova unë.
Andi qe ulur fare pranë meje…
* * *
Të nesërmen, kur po kthehesha nga puna takova Bukurinë.
- Si kalove sot? Të lodhën fëmijët? - më pyeti ajo duke vënë buzën në gaz.
E kuptova menjëherë se i pëlqente ta thoshte fjalën fëmijët, sepse ajo masë tingujsh i doli butësisht, si puhiza e freskët e pranverës që ndihmon lulet të çelin.
Edhe unë kam shumë debulesë për fëmijët, pasi kur jam prezantuar për herë të parë me nxënësit, vajzën e parë e kisha pesë - gjashtë muajshe, kurse me klasën e Endrit, Inës, Grisildës, Andit, etj., jam prezantuar, veç të tjerash, edhe si gjyshe. Gjyshja është njeriu më i dashur në botë për fëmijët! Unë kam pasur fatin të njoh vetëm gjyshen nga nëna. Ajo ishte e gjatë, e hollë, supe pak të kërrusura, duar të dobëta e gishtërinj të gjatë në njërin prej të cilëve mbante një unazë floriri tepër të bukur dhe të rrallë për atë kohë dhe çuditeshe se si kishte shpëtuar pa ia marrë. Ndoshta nuk ia kishin sekuestruar se ishte nënë dëshmori, ku i dihet... Gjyshja nga babai është ndarë shpejt nga jeta dhe unë nuk e kam njohur kurrë…
- Po edhe të lodhin ata çapkënë, - thashë ashtu si përhumbur.
- Më thanë se ishe në ditëlindjen e Andit! – u qesh Bukuria.
- Nuk iu kanë gënjyer, - ia ktheva.
- Më tregoi Andi, e takova sot në mëngjes, u pajtuam, - tha Bukuria sa krenare dhe nostalgjike.
-Ashtuu?!… O sa lajm i mirë! - u mrekullova unë teksa përfytyroja sesa i lumturuar duhet të ishte ndjerë Andi në takimin me të ëmën.
Shpirti i mamit që iu bëfsha kurban! Është dhuratë e Zotit një fëmijë si Andi! – shpërtheu bukuria e mbushur me lotë gëzimi.
Unë kundroja e pafjalë lumturimin e një nëne për fëmijën e vet…
Atë ditë në orën e Leximit Letrar, kishim punë me shkrim: "Shkruani
letër, shokut, shoqes ose ndonjë të afërmi të familjes".
Shenova në dërrasën e zesë:
1. Kujt mund t’i shkruajmë?
2. Si mund ta shkruajmë një letër?
3. Cilat janë elementet e letrës?
4. Çfarë duhet të bëjmë kujdes? etj,.
Kërkesa: Kthejuni përgjigje këtyre pyetjeve, duke kujtuar ato që keni mësuar më parë. Rikujtoni rubrikën "Të mbajmë mend", duke ndezur kompjuterin tuaj të kujtesës.
- Mua më është prishur kompjuteri, mausi desha të them, mësuese, - u dëgjua zëri i Heliosit.
Të gjithë qeshën me zë të lartë.
- Mjaft qeshët! – i qortova. – Drejtori mund të na dëgjojë dhe çfarë t’i themi pastaj?!
- Letra është mënyrë komunikimi për njerëzit që ndodhen larg njëri – tjetrit, - iu përgjigj menjëherë pyetjeve të mësimit Endri, si më i shkathëti i klasës.
- Letër i shkruajmë një personi që ndodhet larg vendit ku banojmë, qytetit apo shtetit, - shtoi më pas një tjetër.
- Unë do t’i shkruaj gjyshit të poezisë "Kur më merr malli për detin", sepse gjyshi im ka qenë partizan, - thotë Disoni.
- Kurse unë, - përgjigjet Vistela, - do t’ia drejtoj letrën time "Vanjkës", mbase është bërë biznesmen dhe mund të na ndihmojë për të rregulluar banjot e shkollës, pasi mbajnë erë të keqe gjer në oborr…
- Edhe ky është një problem shqetësues, Vistela, por kërkesa e punës me shkrim është të shkruajmë një letër dhe unë dua që t’i përmbaheni kësaj kërkese që të mësoheni t’i shkruani dikujt…
- Të jemi në gjendje, - më korrigjoi Ina, - të shkruajmë një letër sa më të saktë si nga rregullsia e shkrimit ashtu dhe nga ana estetike.
- Edhe nga përmbajtja, - ndërhyri Grisilda. - Mua më pëlqen që t’i shkruaj mësueses së matematikës se nuk e di pse është mërzitur me mua.
Më tradhtoi buzëqeshja. Sa të sinqerta e sa të bukura janë mendimet e tyre. Dhe pse nuk mund të pretendoje që t’i pyesje të gjithë, sepse nuk ke çfarë bën për dyzetë e pesë minuta orë mësimi në një klasë që ka tridhjetë e pesë nxënës gjithësej.
I lashë në punë të pavarur dhe nisa t’i ndiqja me sy…
Si kaloi pak kohë nisa të lexoj me zë punët e disa prej nxënësve me dëshirën për t’i ndihmuar edhe të tjerët në rast se kishin gabime në organizimin dhe shkrimin e letrës.
Lorenci ka shkruar:
I hapi letrat, është letër e djegur, letër pa vlerë,…
- Po këto janë shprehje mor, Lorenc, dhe jo teksti i shkruar i një letre, prandaj nënvizoji me të kuqe dhe nise punën me shkrim nga e para! – e urdhërova me dashamirësi, duke i dhënë dhe sqarimet e nevojshme.
Silvana ka shkruar:
I dashur babi.
Festën e "Ditës së Verës" e festuam tek gjyshja, tek nëna jote. Për një çast ndjemë edhe praninë tënde… Kur ikëm norëm me vete kujtime shumë të bukura si dhe puthjet e gjyshes, por mua m’u pikëllua zemra kur e futa fotografinë tënde në gji… Më mundon shumë… E djegur nga malli për ty…
Në vend të emrit kish bërë vetëm disa shkarravina, si duket i ishte dredhur dora.
- Edhe mua më ka munguar gjithmonë im atë. S’e kam njohur kurrë, pasi më ka lënë të vogël, - i fola duke e ledhatuar…
Vazhdova me letrën që kishte shkruar Eda:
I dashur gjysh.
Këto ditë do të organizojmë një festë me rastin e Ditës së fëmijëve jetimë. Të lutem, gjysh, të bie në gjunjë, të puth në dorë e në sy, merre mundimin e eja edhe ti se shumë na është mburrur poeti devolli, D. Agolli me gjyshin e tij, se gjoja ai kishte marrë pjesë në luftën e Vlorës. Eja që t’u tregosh shoqeve dhe shokëve të mi se si ke luftuar me bajlozë. Mos harro të marrësh dhe fyellin me vete, sepse si shumë na shet mend mësuesja e leximit se gjoja paska ruajtur fyellin e babait të saj. Dua që ajo të të dëgjojë t’i biesh me të qarë, ashtu bukur siç i bie gjithmonë.
Të pres, Eda…
Në fillim më kishin acaruar dy fjalitë e fundit të asaj letre. Madje shkova deri aty sa mendova se do hakmerresha ndaj Edës. U betova se do ta ngrija në mësim, do t’i bëja pyetjet më të vështira e pastaj le ta merrte dhjetën po të mundej. Por shpejt erdha në vete dhe gjithçka m’u duk thjeshtë një kapriço e padjallëzuar fëmijërore… Kapriço e padjallëzuar si letra që kishte shkruar Xheni, titulli i të cilës qe: "Lamtumirë …", dhe kur unë e pyeta se përse nuk e kishte shkruar të plotë titullin, më qe përgjigjur se kishte shkruar një letër anonime…
Sa shumë kanë ndryshuar kohërat. Fëmijët e sotëm mbajnë qendrim kritikues ndaj mësuesve që në fund të fundit kalojnë një, dy ose e shumta katër orë mësimi me ta, po vallë si sillen me prindërit e tyre me të cilët rrinë pjesën më të madhe të kohës?!… Ata janë të vegjël dhe nuk arrijnë ta kuptojnë stresin që u duhet të kalojnë prindërit, e për më shumë stresin e mësuesve që, përveçse edukatorë të tyre, janë dhe ata prindër të të tjerë fëmijëve… E di se ne mësuesve nuk na paguhet kurrë puna aq sa duhet, megjithatë koha i ka vlerësuar dhe do t’i vlerësojë gjithmonë e më shumë mesazherët e dijes…
Letrën e Andit e lexova pa zë. Në të shkruhej:
I dashur xhaxhi Dritëro.
Kam lexuar tregimin tënd "Ujku". Si detyrë mësuesja na dha të bënim portetin e personazhit që na pëlqente më shumë. Unë zgjodha Ulkonjën, jo se ishte e dobët dhe e pafuqishme, por sepse i donte dhe kujdesej aq shumë për të vegjlit e saj… unë kam dy nëna… Nëna ime e vërtetë nuk u soll mirë me mua… Ajo nuk di të sillet… ajo vetëm zihet me babin…
Të lutem më thuaj ku është vendi i një nëne larg apo pranë të vegjëlve të saj, ashtu si Ulkonja në tregimin tënd"?!… Megjithatë unë e kam falur nënën time… Tashmë po rritem… Mamaja që kam tani është e mirë… Ajo më do shumë… edhe unë e dua… E dua edhe mamanë time të vërtetë…
Me kaq e kishte mbyllur letrën Andi…
Po si nuk më kishte treguar mua se paskësh takuar nënën?!… Pak ditë më vonë, bashkë me nxënësit e klasës që kisha në kujdestari, vajtëm për piknik nga kodrat e Liqenit Artificial të Tiranës. Në një moment sytë më shkuan si pakuptuar tek Andi… Lodronte edhe ai me shokët e shoqet, bashkëmoshatarët e vet dhe ashtu i dhënë aq shumë pas lodrave, besoj se nuk i kujtohej as e ëma e vërtetë që i mungonte e as njerka që i bënte rolin e së ëmës… Me sa duket djali po jetonte jetën ashtu siç ka urdhëruar Zoti. Ishte ditë me diell dhe ai, siç rend bleta lule më lule për të mbledhur nektarin e mjaltit, rendte për të mbledhur në shpirtin e vet të dlirë grimca gëzimi që përbënin lumturinë e tij… Tek e vëreja se si sillej aq engjëllor po arrija në përfundimin e padiskutueshëm se fati i tij, si i gjithë krijesave të Botës, ndodhej në dorën e ngrohtë të Zotit… Dhe kjo më mbushte shpirtin me gëzim edhe mua, më ngjallte shpresa për një të nesërme të bekuar larg brengave e mërive të shumta njerëzore…
Megjithatë nuk më hiqej nga mendja ideja se jeta tekefundit është një luftë e gjatë stërmunduese midis njerëzve, krijesave të Zotit, që tentojnë vyrtytin qiellor dhe djallit të rebeluar që i josh në udhën e mëkatit me ngasjet e veta. Dihet, djalli është i destinuar të humbasë, të marrë dikur dënimin e merituar… Dhe këtë luftë patjetër do ta fitojë Fitimtari i Përjetshëm – Zoti… Mos kini dyshim për këtë, se unë për vete kurrë nuk kam dyshuar, nuk dyshoj dhe nuk do të guxoj të dyshoj… A mund të dyshosh tek drita?!… Rruga plot dritë të shpie tek Zoti dhe Ai, Krijuesi i gjithçkaje i di më mirë se unë dhe çdo njeri punët e kësaj bote, di të mirën dhe të keqen… Besoni tek Zoti, o njerëz!… Frikjuni dënimit të Tij…

Nga Liri Hidërshaj

Pendimi
- Novelë -


Një djalë simpatik, shtathedhur e me një zë tepër të ëmbël, u prezantua si psikolog në emisionin televiziv "Ku je?" dhe ky fakt ma ngacmoi gjatë kujtesën. Nuk e di pse, por emri i tij Andi S. sikur më ngjante i njohur…
Me aq sa dëgjova, padashur fillova të kthehem pas në vite duke shkuar në mendjen time një varg emrash të njohurish. Ndoshta djali si portret nuk më thoshte ndonjë gjë, syri edhe mund të të gënjejë, kurse mendja… Mendja rrallë gabon… Jo se kam kujtesë të fortë… Sidoqoftë brezat janë si filizat e rinj që rriten, ndryshojnë e zëvendësojnë njëri-tjetrin…
Duke vrarë mendjen, më tërhoqi fraza në formë pyetjeje:
"Edhe unë kërkoj nënën time dhe meqë ky emision më dha mundësinë të ndihmoj të tjerët, dua njëkohësisht t’i drejtohem nënës sime dhe t’i them se e dua dhe nëse po më dëgjon, le të kthejë përgjigjë në këtë numër telefoni: 0694325"...
- Edhe ju? - iu kthye drejtuesja e emisionit.
- Edhe unë kam…
Biseda u ndërpre nga një telefonatë e largët.
- Alo, mirëmbrëma! Jam A., motra e…
Ra linja.
Vura re se djaloshi psikolog shfaqi habi, por e mbajti veten. Në sytë e tij lexoheshin dyshimet: "Të jetë ndonjëra nga motrat e mia?… Mundet… Po, po mundet… Nga fliste?… Ku mund të jetë?… Të më ketë njohur vallë?… Sa e përmalluar fliste… Sa zë i afërt m’u duk"...
Kuptohet që e humbi fillin e bisedës. Në studio kishte edhe të ftuar të tjerë. Ishin dy-tre analistë, një grup të rinjsh si dhe ekipi që realizonte lidhjet telefonike të drejtpërdrejta me telekshikuesit e bashkëpunëtorët brenda e jashtë Shqipërisë.
- Problemi i emigracionit ka sjellë veç pasoja të shumta sociale dhe trauma të rënda familjare, si këto që jemi duke dëgjuar e diskutuar, - e rinisi bisedën një nga të pranishmit.
- Ne, - tha një djalë tjetër, - nuk mund t’i parandalojmë dot këto probleme, por ama me forma dhe mënyra nga më të ndryshmet mund të ndikojmë, sadopak, në zbutjen e lehtësimin e tyre në dobi të shoqërisë së re e të civilizuar që po ndërtojmë…
- Në të vërtetë ky emision është më se dobishëm dhe një mbështetje e madhe për shumë nga njerëzit që kanë humbur të afërmit, - foli një nga analistët, - por edhe në këtë emision, si në të gjitha fushat e jetës së një shoqërie, duhet të ndihet edhe dora e shtetit për të cilin kemi nevojë…
- Unë mendoj, - tha djaloshi psikolog, - se ky emision nga vetë emërtimi në formë thirrjeje "Ku je?" i bën njerëzit të mendojnë, të vihen në lëvizje, të tentojnë ta kapërcejnë udhëkryqin që kanë ndërtuar vetë, apo që ua ka bërë peshqesh edhe fati ndonjëherë i mbrapshtë… Njeriu duhet të ketë fuqi në vetvete të gjejë zgjidhje dhe rrugëdalje për jetën e tij, pavarësisht nga çmimi që i duhet të paguajë…
Kështu biseda në studio mori gjallëri dhe drejtuesja e emisionit, duke ju drejtuar atyre me pyetje nga më të ndryshmet, donte t’i siguronte dëgjuesit se për çdo problem që ngrihej në atë studio, gjithë stafi ishte i gatshëm për ta çuar çështjen deri në fund.
Telefonatat e shumta sillnin histori nga më të ndryshmet, plot dhimbje dhe ankth.
Përsëri i njëti zë.
- Alo, mirëmbrëma!… Jam Albana...
Përsëri ra linja.
Në studio pllakosi heshtja përsëri, heshtje që e theu vetëm zëri i gazetares pas pak çastesh:
- Para se të lexojmë një letër që ka ardhur në redaksi, a ka ndonjë pyetje a ndonjë mendim tjetër nga të pranishmit?…

* * *
E mori fjalën një i moshuar që filloi të rrëfente:
- Në lagjen time janë larguar shumë të rinj për në emigracion, por njëri prej tyre ende s’është bërë i gjallë. Familjarët e tij janë në hall të madh, s’kanë lënë vend pa e kërkuar, madje edhe me ndihmën e Interpolit dhe asnjë përgjigje s’kanë marrë... Si mund t’i ndihmojmë prindërit e tij, të ëmën, se i ati ka tre vjet që s’rron, vdiq nga marazi?… Gjendja ekonomike e kësaj familje lë shumë për të dëshiruar... I ati, i ndjeri, shiti ç’kishte dhe me ndihmën e fisit shkoi vetë në Greqi, në Zvicër e Gjermani dhe asnjë shenjë nuk gjeti… Dhe u kthye i dërmuar e i raskapitur dhe u ngujua në shtëpi se s’bënte dot derman për djalin e vetëm… Nuk e deshi më jetën pa të. Pas disa muajsh e gjetën përmbys... Nëna e shkretë s’ka forcë që ta kërkojë… Më të rrallë i vjen ndonjë lajm i rremë nga të afërmit dhe të tjerë që s’e njohin… Dhe kapet me gjithë shpirt pas atyre lajmeve vetëm e vetëm për t’u mbajtur gjallë me shpresën se...
- Si quhej ai djalë? – e ndërpreu gazetarja.
- Blendi Guri, po në Greqi e kish ndërruar emrin, e thërrisnin Marko.
- Ç’shkollë a profesion kishte?
- Shkollën e mesme teknike kishte mbaruar, po në Greqi punonte në një brigadë ndërtimi me emigrantë shqiptarë e irakenë. Ishte trupshkurtër e i plotë, me sy bojëqielli, flokë të verdhë... Djalë i qetë dhe i heshtur. Rrallë fliste. I pëlqente të dëgjonte më tepër se sa të fliste. Nuk ngatërrohej kollaj…
Një telefonatë e largët dhe një zë ndërhyri:
- Jam nga Puka, emigrant në Larisa të Greqisë. Me këto të dhëna që ju parashtroni kam njohur një djalë para tre vjetësh, punonim bashkë, ishim në një dhomë, por ai u largua sepse gjeti një punë më të mirë te një pronar tjetër, po në Larisa. Pronari e mori me sy të mirë, por për pak kohë u zhduk dhe s’e pamë më. Mora vesh se me ndihmën e vajzës së pronarit kishte mundur të rregullonte një udhëtim për në Londër… Mbase është atje, ndaj ju lutem… vazhdoni ta kërkoni se vërtet ishte djalë për së mbari dhe s’ma merr mendja që të mos gjendet... Kushedi si i ka punët… Edhe unë do të bëj punën time, do të mundohem me gjithë shpirt të vë në lëvizje dy vëllezërit e mi që jetojnë prej vitesh në Londër… Besoj se do të flasim përsëri… Faleminderit!…
Kjo telefonatë si një fije shprese e gjallëroi studion e vogël dhe të pranishmit në emision. Telefona të tjera zunë të vinin pa ndërprerje:
- Urime për emisionin!..
- Edhe unë di diçka për Blendin, por s’e di në është ky, Marko, që po flisni…
- Përshëndetje…
Histori të dhimbshme, jetë njerëzish të humbur në harresën e kohës apo pasojë e saj, ky është thelbi i këtij emisioni, i thosha vetes, sikur po bisedoja me dikë tjetër…

* * *
Drejtuesja e emisionit tundi një fletë dhe tha:
- Ja ç’shkruhet në këtë letër: "Me besim te Zoti, se kjo letër do të prekë sadopak ata njerëz që dinë diçka dhe të zgjojë tek ta ndjenjat humane për të hedhur dritë mbi brengën dhe dhimbjen që ka pushtuar zemrën e një nëne të vetmuar, po ju shkruaj për tim bir. Gëzim Shtegu quhej djali im. Emigroi në Londër dhe sipas disa shokëve të tij atje e thërrisnin "Xhoi"... Qe kaproll mali, se në male e rrita… Qe sypatrembur e nuk mposhtej kollaj… I pëlqente ta njihte botën… I pëlqente të jetonte i lirë"…
Teksa dëgjonte përmbajtjen e letrës psikologu humbi në kujtime. Mendja i shkoi në ato vite të fëmijërisë kur jetonte me njerkën dhe nëna e tij i kishte dërguar një dhuratë për ditëlindje dhe një letër përshëndetëse ku shkruhej: "Edhe kur të rritesh e të bëhesh baba, unë do të të thërras bir"...
Kishte kaluar shumë peripeci në jetën e re që ndërtoi i ati dhe me dashje a pa dashje i qe përshtatur asaj lloj jete, por siç thonë: "Të keqen ia bën vetvetes njeriu"… Gjithë ato peripeci që kishin kaluar e detyruan babanë e Andit që ta fuste të birin në një kolegj… Andi sa vinte e piqej para kohe... Në shkollë shkoi shumë mirë, ishte në grupin e më të mirëve. Kishte premisa për lider, siç shprehej shpesh mësuesi që e kishte nën kujdestari… Atje në kolegj u njoh edhe me një shoqe nga qyteti K. Roena, quhej. Vajzë për kokën e vajzës… Vinte nga një familje artistësh. Të atin e kishte skulptor, kurse të ëmën piktore. Shpesh ajo mburrej me familjen e saj, sa ndonjëherë Andi ndihej ngushtë dhe ndërronte bisedë, kur fliste për të atin, sepse nënën ajo s’para e zinte në gojë…
Një ditë, në orën e letërsisë, ku titulli i mësimi ishte "Këngët e djepit", Roena e pyet Andin:
- Po ty të ka kënduar ninulla mami?
- Sa ninulla di përmendësh ti? - shpejtoi të përgjigjej ai me një tjetër pyetje pa kthyer përgjigje.
Fytyra e tij qe zverdhur si ftua i thatë në degë…
- T’i them duke i kënduar:
"Tatëpjetë shkallënë,
se na zgjove djalënë"…
- … …
Minutazhi i emisionit ndërkaq përfundoi. Andi u ngrit i përhumbur së bashku me kujtimet e tij…

* * *
Në Kolegj Andi ndihej më rehat. Sikur qe shkëputur nga ato preokupimet e përditshme monotone e herë-herë të bezdisëshme. Aty kishte më shumë liri, ndihej i pavarur… Ai qe djalë kërkues ndaj vetes, nuk donte të binte poshtë shokëve si në mësim e kudo. I pëlqente të merrej me futboll, sport ky që i dha një hov fizikut të tij, si në gjatësi dhe në pamje… Gjente kohë edhe për të shkuar në bibliotekën e shkollës ku takohej me Roenën, shoqen e tij të klasës, me të cilën sa vinte e miqësohej më shumë... U bënë shokë të pandarë me njëri-tjetrin. Andit nuk i jepej në punët me shkrim dhe për to e ndihmonte Roena. Krijimet e saj, gjithnjë, botoheshin në gazetën e shkollës, kurse Andi për vizatimin teknik nuk të falte, sa ndihmonte jo vetëm mikeshën e tij, po gjithë klasën…
Shpesh mësuesi i kimisë i ngacmonte që të dy sa Andi skuqej i gjithi në fytyrë, kurse Roena e kalonte gjithçka me një buzëqeshje të lehtë. Dukej që i pëlqente, po s’kthente përgjigje… Për t’i tërhequr vëmendjen, Andi e kapte prej majave të kaçurrelave, si të kishte frikë se mos u prishte bukurinë, ndërsa ajo me një të lëvizur të kokës, i prekte fytyrën me puhizën e tyre…
Në një ditë dhjetori, kur malet kishin hedhur vellon e borës, ai qe shumë i mërzitur, kishte vrenjtur vetullat dhe nuk e vuri re aspak vajzën që qe ulur në bangë, fare pranë tij.
- A mund të më dëgjosh?
- Po, - ia ktheu me zë të ulët. - Vetëm ngadalë se dëgjon profesori…
"Toka ishte mërzitur për diellin aq shumë, sa mezi priste që ai ta rrethonte me rrezet e ngrohta të tij, por ca re të zeza e kishin bllokuar dhe nuk e linin të nxirret syrin e tij të zjarrtë"…
- E pastaj?
- E pastaj?!
Vajza kujtonte se do ta prekte, por ai për t’iu shmangur bisedës së saj, ngriti dorën për të komentuar pjesë nga libri "Juga e bardhë"…
Roenës iu shtua inati dhe mendoi që pas pushimit të gjatë të mos ulej me të. Dhe ashtu bëri. Orën e historisë u ul me Anën, shoqen e lagjes. Andi s’e dha veten, vazhdoi në të tijën gati për një kohë dy-tre javësh, por si gjithnjë Roenës nuk i rrihej rehat...
U pajtuan. Jo se Andi nuk e vriste mendjen për sjelljen e tij me të, por shpesh mendonte ndryshe nga ajo. Ai s’donte ta lëndonte, s’donte t’i prishte shkëlqimin e syve, s’donte të shkelte mbi çiltërsinë e fjalëve… s’donte… Ndoshta diçka bluante në shpirt që s’donte t’ia thoshte askujt. Mbase vetë jeta qe treguar pak më e ashpër nga sa duhej me të…
Në orën e sociologjisë vetëm ta dëgjoje si fliste e fliste… taman si një orator:
- Ne duhet të karakterizohemi nga vetëpërmbajtja…
- E ku pyesin ndjenjat, - ia priti Marini.
- Kur vijnë ato, lëri të shpërthejnë, - ndërhyri Ina...
- Je ti, Roena, - i drejtohej Stela, - se të jem unë, i them, hajt udhë të mbarë.
Për çudi sa mbaronte ora e mësimit ata i jepnin dorën njëri-tjetrit si të mos kish ndodhur asgjë. Megjithatë ajo priste e priste...

* * *
- Alo, mirëmbrëma! Më dëgjoni?
- Mirëmbrëma, të dëgjojmë shumë mirë…
- Quhem Albana, jam nga qyteti S. Ngjarja për të cilën do të flas e ka zanafillën që para tre vjetësh. Grindesha shpesh me vëllanë, megjithëse është më i vogël se unë. Më kërkonte llogari edhe për gjëra shumë të vogla, të parëndësishme, kështu të paktën më dukej mua.
Një mbrëmje u zumë aq keq sa unë s’e mendova më gjatë, por gjoja për të hedhur mbeturinat në kosh dola me vërtik. Vëllai si të më kishte kuptuar, më kapi me forcë për krahu. E kisha marrë vendimin në kokë dhe pavarësisht se lëndova syrin e djathtë dhe vetullën pas derës, gjë që më nervozoi më tepër, ika me të shpejtë duke e hedhur tej qesen e mbeturinave. U futa në një rrugicë të ngushtë midis pallateve për të humbur gjurmët…
- … …
- Më dëgjoni?
- Po, po të dëgjojmë. Po pastaj?…
- Më hipi një ankth dhe frikë e tmerrshme njëherazi. M’u prenë gjunjët dhe pasi u sigurova se nuk po më ndiqte njeri, u ula në një hyrje pallati dhe zora të kërkoja në xhepa ndonjë monedhë metalike për ta vendosur në vetull, se thonë që nuk lejon ënjtjen. Pak më tutje qenë disa çuna të rritur. S’i pashë se sa, se ishte errësirë, veç dëgjoja të qeshurat e tyre… M’u duk sikur bashkë me ta qe edhe vëllai im dhe po ngërdheshej me mua duke më thënë:
- Hë, po tani, s’ke ku vete?…
Sakaq një ndjenjë e çuditshme dhembshurie më pushtoi trupin. Pendimi më vinte valë-valë, por qe shumë vonë, se siç do t’jua tregoj më pas, kisha rënë në grackë. Nga ai çast jeta ime nuk varej më nga unë…
Një nga djemtë, një djalë me një pamje të çuditshme, trupmadh e barkalec, m’u drejtua me një zë të frikshëm:
- Hë, moj zoçkë, ç’kërkon këtu? Çfarë të ka humbur?
M’u tha pështyma në gojë, gjuha s’më bënte të flisja. Me një zë të çakorduar u përgjigja:
- Vëllai, vëllai im…
- Ç’vëlla kërkon, moj, mos ke ngatërruar adresë? - ia priti një stekbilardo që tymoste cigare pa ndërprerje.
Lereni, - tha një i tretë, - se është komshia ime.
Dhe si të më kishte njohur prej kohësh, më mori prej krahu. Mirë që s’më zuri nga krahu i djathtë se më qe bërë plagë dhe ende s’më kishte kaluar dhimbja.
U ndjeva disi më e lehtësuar.
- Hë, do të vish në shtëpinë time? Vetëm babanë kam se nënën e kam të shtruar në një spital në Itali, se është e paralizuar, - më tha i saponjohuri.
- Mirë, - ia ktheva.
U gëzova që gjeta një strehë si do që të ishte ajo, të paktën të mos kaloja natën jashtë… se hajde e dëgjo… Isha shumë e çoroditur, sa gjithçka e bëja pa vetëdije, pa e ditur se si do të qe fundi…
Më falni, mos po ju besdis? Është hera e parë që flas publikisht. Kam nevojë për ndihmën tuaj. Nuk gjej fjalë për t’ju falenderuar për mundësinë që na krijoni… Si mua ka shumë njerëz të tjerë që ju besojnë jetën e tyre…
Në studio të gjithë dëgjonin me kureshtje se ku do të dilte Albana, vetëm psikologu u duk se ngriti supet i lehtësuar…
- Ç’të them më parë, është një histori që zor se i gjendet fundi. Gjithë natën e kalova duke folur e biseduar me atë djalë të panjohur. Në mëngjes ai iku me justifikimin se ndiqej nga policia dhe më kërkoi të rrija me të atin e tij për pak ditë…
Kaluan tre vjet e ca dhe ai s’u duk më. Me të atin fliste në telefon, por pa prezencën time... Ato vite për mua qenë si një burg pa hekura… gjithë ditën bëja punët e shtëpisë dhe që të dy mezi prisnim të vinte darka që të luanim letra a domino deri vonë. Në fillim i jepnim njëri-tjetrit ndonjë përqafim miqësie, si për t’u ngushëlluar nga fati i keq, derisa një ditë… një ditë na shijoi… Mëngjesi më erdhi nga një gërrhitje e fortë e tij, sa kur u pashë në pasqyrë, më erdhi turp nga vetja.
- Si ecën më tej marrëdhëniet tuaja? Po me pjesëtarët e familjes tënde kishe kontakte? Po me djalin, ç’ndodhi?…
- Ç’të them… marrëdhëniet me të atin e tij morën tjetër drejtim. I biri s’u bë i gjallë për mua, mbase s’qe djali i tij, a ku ta di unë se ç’fshihej pas gjithë kësaj historie. Me prindërit e mi s’pata asnjë kontakt, ata mbase mendonin se s’isha në qytet. Pas tre vjetësh një shoku i tij, me emrin Berti, solli një zarf dhe në kohën që e qerasa ia bëra me shenjë dhe i kërkova nëse mund të nisesha më të për të shkuar te Lenci, tek djali që më solli në atë shtëpi, të cilin kështu e thërriste i ati, se shokët e thërrisinin me emra të ndryshëm…
- Sadriu, i ati i Lencit, nguli këmbë që të prisja të birin, ndryshe do të ndërlikoheshin gjërat dhe kishte rrezik që policia të binte në gjurmët e tij e ta kapnin, por unë nuk mund të duroja më në atë burg të errët, pa fund e krye, që as vetë s’e dija se ç’më priste…
Më falni, mund të pi pak ujë? A të pushoj pak se më duket se po mbytem!…
- … …
- Ju lutem prindërve të mi, nëse më dëgjojnë, të më falin. Jam penduar. Në veçanti i lutem vëllait të vetëm, nënës që e dua shumë. Babait që e kam turpëruar… Le ta bëjnë zemrën e fortë e t’i vënë një gur për ç’ka u kam shkaktuar… U them se jam gjallë... Le të më pranojnë kështu siç jam… Kam nevojë që ata të më falin… S’mundem më, s’mundem të flas… Jam e lodhur... Kam nevojë për familjen time!…

* * *
Andi sa herë që dilte nga ai emision televiziv, i së njëjtës orë në dy ditë të javës, bluante e ribluante me mendje grimca nga jeta e tij… Po këtë herë i bëri përshtypje zëri i dërmuar i një dëgjuesi, që u paraqit si i ati i Albanës. Qe shumë i tronditur dhe mezi fliste… Pas kaq vitesh, kishte dëgjuar zërin e vajzës, e kishte njohur, ndaj dhe në telefon foli me shumë siguri dhe tha:
"Eja siç je, bija e babait!… Babi do të dalë të të presë... Mos më zhgënje. Të dua siç je"…
Në të tilla raste ndoshta burrat janë më të dobët se gratë, kjo dukej qartë në ngashërimin që ai shfaqte për vajzën, të cilën ku nuk e kishte kërkuar: në kthina, në hotele e motele, porte e aeroporte… Dhe më në fund i bindur për zërin që dëgjoi nuk u mendua, as e vuri në dyshim atësinë ndaj vajzës...

* * *
… Deti qe i trazuar e me shumë dallgë. Atë ditë tallazet e tij të egërsuara sikur do të përpinin jo vetëm të kaluarën e Albanës dhe familjes së saj, por edhe të shumë hallexhinjve të tjerë që prisnin të shqetësuar në breg. Trageti qe mbushur plot e përplot me njerëz, sa nga pesha e madhe edhe vetë marinarët s’ndiheshin të sigurt përgjatë atij udhëtimi, ndaj arritën në breg me dy orë vonesë…
- E po marinari në det, ore zotëri, është si gruaja me dhimbjet e lindjes, - i tha kapiteni i tragetit një burri plak që priste fare pranë ankorimit disi më i shqetësuar se të tjerët dhe që dukej se nuk e mbante vendi në vend nga mënyra se si e zgjaste kokën e kërkonte midis udhëtarëve.
Ky zotëri s’e njohu aspak vajzën e tij se qe e rrethuar nga tri motra (murgesha) të veshura me rrobën e tyre të zakonshme. Ajo qe veshur sportive… Flokët i kishte të prera e jo si dikur të gjata… Sa shumë që kishte ndryshyar!…
- Babi!… Ai është babi im, - thirri papritur vajza me sa zë që kishte dhe rendi në krahët e tij të zgjatura që mezi mbaheshin.
Të dy u krodhën në krahët e njëri-tjertit… Sa shumë mall e dhimbje u kishte shkaktuar largësia...
Tek e kishte mbështjellë të tërën me pëllëmbët e tij të ashpra vuri re se e bija i kishte kyçet e duarve të mavijosura, sa thua se gjithë ato vite qe dergjur burg më burg të Italisë…
Sytë e saj të zinj hynin thellë në zgavrat e tyre të gjera, sikur donin të fshihnin nga kujtesa gjithçka kishte ndodhur…
Vajtja e Albanës në Itali, si të thuash kishte qenë me fat, pasi ndriçoi labirinthet e errta të jetës së saj dhe bëri të mundur shpëtimin e dhjetra jetëve të tjera…

* * *
Këtë herë studioja kishte marrë pamje të re. Qe shtuar numri i telefonave dhe si rezultat lajmet për vendndodhjen e të humburve vërshonin nga të katër anët e botës…
Albana me tri "motrat" prisnin në hyrje të studios. Kishin ardhur për të përshëndetur grupin realizues të emisionit "Ku je"…
Në ambientet e jashtme të sdudios Andi e takoi Albanën si të ishin njohur prej kohësh. Ndoshta i afronte më shumë emri i saj i njejtë me të motrës së tij, të cilën kishte kohë pa e parë. Nga ajo qe ndarë që kur ishte në klasë të pestë… Ndoshta ai thjesht mundohej të ishte më miqësor me të… Ndoshta po kërkonte t’i tregonte asaj se asgjë s’do e ndalonte më të realizonte ëndrrat e lëna përgjysëm… Ndoshta dhe ai vetë nuk e kuptonte pse, por diçka është më se e sigurt, ata u përqafuan si të ishin dy miq të vjetër që nuk shiheshin prej kohësh…
Ajo nxorri nga çanta një bllok të vogël.
- A mund të ma jepni adresën?
- Po patjetër... Shëno: Zyra pranë universitetit...
- Po ju keni numër telefoni apo adresë ku mund t’ju gjej?…
- Si jo! - ia ktheu Albana...
- … …
- Mund të më marrësh kur të duash. Tani bën mirë të pijmë një kafe, - e ftoi ajo.
- Po, patjetër, po deshe edhe pas emisionit.
- Në rregull!
- E po në rregull, atëherë, pas emisionit...
- Pafshim!
- Mirupafshim!
Kapaku i celularit të tij lëshoi një tingull të çjerrë, ndoshta ngaqë nuk u mbyll me kudjes… në pamje të parë dukej se diçka e mundonte. Kjo u vu re edhe gjatë emisionit… Mendonte për Albanën e telefonatës së parë në studio. Pas gjithë atyre ngjarjeve vetëm tani që qe ballë përballë me vajzën e kuptoi se s’ishte ajo për të cilën mendonte. Motra e tij tashmë mund të ishte edhe dy - tre vjet më e madhe se kjo…
Në emision gazetarja po paraqiste emrat dhe fotot e personave të humbur të shoqëruara me datëlindjet e vendlindjet:
Selim Ibrahimi, 27 vjeç, larguar në Greqi nga Rrësheni më 1992.
Mit’hat Dervishi, 13 vjeç, larguar që para tre vjetësh nga Lushnja.
Entela Vërdufi, 19 vjeç, nga Laçi, larguar më 1995 për në Greqi.
Bedri Mallmeni, 47 vjeç, i martuar, nga Selita, larguar më 1999 për në Greqi.
Andi i bëri sytë katër se mos në fotot e reklamuara shihte nënën, Albanën dhe Sofien, dy motrat e tij, por më kot.
Një telefonatë e largët e ndërpreu në mes paraqitjen e pasaportave të të humburve.
- Alo? Studioja?…
- Po. Urdhëroni! Mirëserdhët në emisionin tonë!
-Jam një emigrant që punoj këtu në Itali, në Firence, që prej vitit 1993. Kam pritur e strehuar shumë bashkatdhetarë. Midis të tjerëve edhe një vajzë shtatëmbëdhjetë vjeçare. Me thënë të drejtën nuk e mbaj mend se nga cili qytet ishte, por di që familja e saj kishte shumë probleme sociale. I ati qe divorcuar dhe dy vajzat së bashku me nënën e tyre i kishte lënë në mëshirë të fatit. Ajo quhej Sofia... E mirë qe besa, vajzë për kokë të vajzës, por vuajtjet e kishin bërë ta merrte jetën seriozisht, pavarësisht se qe e vogël në moshë… Më dëgjoni?…
Po, po… Vazhdo…
- Çdo bësh ti këtu në Itali, kaq e vogël? - e pyesja shpesh.
- Do të mbledh ca para. Do mundohem të futem në shkollë… Do bëhem doktoreshë dhe do shëroj mamin që e kam të sëmurë...
Më dëgjoni?… Kështu më thoshte… Por, me sa mbaj mend unë, nuk përmendte se ku…
E nisi mirë e shkreta, po jeta u tregua sërish e pamëshirshme me të. Një mbrëmje, teksa kthehej në shtëpi nga kisha ku punonte, një i paudhë e rrëmbeu me rrotat e "fatit"…
Matanë telave të telefonit dëgjoheshin rënkime…
- Më falni se nuk e përmbaj dot veten, e doja si fëmijët e mi. Rrinte shpesh me njërën nga vajzat e mia, por më shumë i qante hallet me gruan time. Me të sikur kishin gjetur gjuhën e përbashkët… Kemi përjetuar një dramë të vërtetë, dhimbja qe e madhe, se ajo na ishte bërë si pjesëtare e familjes… Që nga ajo ditë, ime shoqe u sëmur rëndë dhe vazhdon që të ketë ende probleme me shëndetin… Ju mora në telefon për t’ju thënë se në rast se më dëgjon ndonjë nga pjesëtarët e familjes, qoftë edhe i ati, nëse ka një fije dhimbsurie, të paktën të vijnë…
- Po ju ku ndodheni aktualisht?
- Këtu në Firence
- Po trupi i vajzës?
- Atë e kemi varrosur pranë varrezave të kishës ku punonte… Në pllakën e varrit shkruhet:
"Sofia - 17 vjeçe - Albanese. Ardhur në Itali më 1999", shoqëruar me foto…
- Zotëri ju falenderojmë shumë për telefonatën dhe për dëshminë tuaj. Ju lutem qëndroni në linjë për të na dhënë adresën e saktë të vendndodhjes suaj, - e mbylli bisedën drejtuesja e emisionit.
- Falemnderit edhe juve që më çliruat nga një barrë e rëndë që sa vinte e më rëndonte më shumë. Nëse interesohet dikush ju lutem jepini adresën dhe numrin tim të telefonit…

* * *
Në studio nuk premtonte koha për të debatuar, apo thjesht për të diskutuar mbi ngjarjet dhe fatet tragjike të shumë prej protagonistëve të tyre. Telefonatat nuk kishin të sosur. Sms-të, nga fluksi i madh i tyre, nuk arrinin të reklamoheshin plotësisht në titrat e emisionit. Njerëzit nevojtarë, në të shumtën e rasteve, ishin të interesuar më shumë për fakte konkrete, sugjerime, adresa e numëra telefoni sesa për debat dhe këshilla.
- Faktet, - tha psikologu, për të dalë nga gjendja ku ishte kredhur, - faktet janë kokëfortë. Ato të gllabërojnë dhe do apo s’do ti, duhet t’u përmbahesh atyre, ndryshe ke humbur.
- Po, vërtet, - vazhdoi drejtuesja e emisionit. - Ne shprehim dhimbje për fatin tragjik të kësaj vajze të re dhe u bëjmë thirrje edhe njëherë familjarëve të saj që mund të na kenë dëgjuar të komunikojnë me ne në numrat tanë të telefonit ose në adresën…
Andit i shkoi mendja menjëherë tek e motra. Ishte gati të shpërthente në vaj, por s’deshi ta jepte veten. U mundua të ndihej burrë në brendësi të shpirtit… Përherë kishte menduar në heshtje për ato të tria, nënën e tij dhe dy motrat Albanën e Sofinë, me të cilat ishte ndarë në rrethana që s’kishte dashur t’i kujtonte gjatë gjithë këtyre viteve…
- Si shumë të fuqishme këto dritat e kamerave, - pëshpëriti receptuesja e telefonit të parë.
- Mirë që s’po na priten dritat, si thua janë të forta? - ia ktheu me të qeshur shoqja në krah.
- Një telefonuese ngul këmbë që të flasë me psikologun! - ndërhyri me zë të lartë receptuesia e telefonit të tretë.
- Posi, me gjithë qejf, - u tregua i gatshëm Andi, pavarësisht se ndihej disi i përhumbur
Vajza drejtoi receptorin drejt Andit.
Në studio u dëgjua një "gërrrrrr – gërrrrrr e zgjatur e kordonit të telefonit që u kalua dorë më dorë për te kolltuku ku qe ulur psikologu, midis dy gazetarëve të gazetës "55" e "Shekulli", përballë të cilëve qe vendosur një ekran i madh ku herë pas herë përsëritej në formë thirrjeje mezazhi për njerëzit e humbur.
Në studio dëgjohej vetëm zëri i Andit:
- Mirëmbrëma zonjë… Zonjushë?! Urdhëroni! Si e keni hallin?… Falje! Po për çfarë…
Në ekran filluan të kalonin titrat që lajmëronin fundin e emisionit.
Andit i ngeli receptori në dorë. Askush nuk mundi të kuptonte me kë dhe për çfarë bisedoi djaloshi. Ai vazhdonte ta mbante ende telefonin midis gishtave dhe fare pranë veshit si të mos donte ta largonte atë zë… Krejt pa kuptuar para syve iu shfaq një tufë me trëndafila të kuq e të bardhë…

* * *
Doli në rrugë me mendimin se kishte nevojë për pak ajër të pastër. Kopsiti pallton, nxorri nga çanta dorezat prej lëkure dhe nisi të ecte. Në mendje i erdhi Albana, vajza që takoi përpara emisionit dhe u kujtua se në njërin xhep të palltos kishte një cope letër ku shënohej adresa dhe numri i saj i telefonit. Vendosi ta merrte në telefon dhe ta ftonte për një kafe… ndoshta nuk dinte çfarë të bënte as ai vetë… mendimet sa vinin e i turbulloheshin më shumë…
- Mirëmbrëma! – e përshëndeti Albana, që dukej se kishte ardhur me një frymë nga mënyra se si dihaste.
- O, mirëmbrëma! - u përgjigj ai, duke u përkulur të merrte dorashkën e djathtë që i ra nga dora.
- Ke shumë që pret?
- Pak, pesë – gjashtë minuta.
- Dukesh i lodhur.
- Po, puna i ka këto. Ku do të shkojmë?
- Epo ftesën e keni bërë ju. Ju takon juve të zgjidhni!
- Lëvizim?!…
Ecën një copë rrugë më këmbë dhe ndaluan para një taksie.
- Na ço në qendër, - foli Andi rëndë.
- Te "Shallvaret"? – pyeti shoferi i taksisë.
- Aty…
Hipën që të dy mbrapa, duke e lënë vendin e parë bosh.
Rruga dukej e zbrazët dhe trafiku nuk qe aq i rënduar sa zakonisht, ndaj arritën shpejt te lokali.
- Po s’të pëlqen, shkojmë diku tjetër.
- E pse?
- Jo, kot thashë. Sikur ka shumë zhurmë, - u justifikua ai.
- As mua s’më pëlqen zhurma…
- E sheh. Qepalla!
Përplasën pëllëmbët e duarve me njëri – tjetrin. Gishtërijtë e gjatë të saj u fërkuan pas dorashkave të tij.
- Po hiqi të shkretat, se m’i thave mollëzat e gishtave.
- O, më fal, - ia ktheu Andi si i zënë në faj.
Të dy vunë buzën në gaz, si për t’i treguar njëri-tjetrit se tashmë s’ishim më të huaj.
Porositën nga një çaj kamomili.
- Je e sigurt që s’do gjë tjetër? - e pyeti ai.
- Shumë e sigurt, - tha ajo. - Është mbrëmje dhe një çaj në darkë të bën mirë. Më pas shohim e bëjmë…
Thellë në vetvete atij iu bë qejfi për natyrshmërinë dhe çiltërsinë që shprehte Albana. Më shpesh klientet e tij porosisnin uiski, martini apo dhe kaçurrel… Jo se Andit i dhimbseshin paratë, por ndihej më i sigurt në të folur, se në fund të fundit kjo qe puna e tij.
- Po duhanin e pini? - e pyeti ajo.
- Jo, - ia ktheu ai. - Po juve?
- Më mirë mos më pyet. Lavdi Zotit që "motrat" në kishë më qendruan aq pranë…
Në tavolinën e tyre qe vendosur një vazo e vogël qelqi ku qenë futur dy karafila, njëri i bardhë dhe tjetri i kuq. Çuditërisht, Andi nuk e kishte mendjen aty, aqsa edhe çajit harroi t’i hidhte sheqer, po filloi ta rrufte të nxehtë… Trëndafilat e çuan larg në mendime… kujtoi ditën e njëzetë vjetorit të lindjes, që koinçidonte edhe me ditëlindjen e Roenës…
Ishin ditët e para të maji. Ai shkoi në fidanishten më të afërt dhe si surprizë për shoqen e tij, mori 20 trëndafila të bardhë e 20 të kuq. Të kuqtë për vete, të bardhët për të… Atë ditë edhe shokët e konviktit e kishin kuptuar që dukej ndryshe nga herët e tjera dhe e ngacmonin me fjalë…
- Hë, Andi, ke ndonjë variant sot? – e ngacmonte njëri.
- S’të shoh mirë, - ia priste Bledi, shoku i tij i dhomës.
Ai vetëm qeshte e nuk u kthente përgjigje…
Kishte veshur një palë pantallona të reja doku, ngjyrë bezhë dhe një këmishë me kuadrate që i rrinte fiks pas trupi.
Me trëndafilat në dorë, hyri në godinë e vajzave dhe u ngjit drejt katit të tretë. Ndaloi tek dhoma me numrin 5.
Kishte emocione. Mendimet i ngatërroheshin. "T’ia them, të mos ia them" - murmuriste me vete. Dhe pa u menduar gjatë trokiti në derë.
Derën ia hapi shoqja e Roenës, Emirjana.
- O, Andi! Urdhëro brenda!
- Jo, jo! Më mirë më thirr pak Roenën.
- E po hyr brenda se s’të ha njeri, - ia ktheu vajza.
Sa hyri në dhomë vuri re se krevati i Roenës ishte bosh. Dysheku i krevatit qe hequr. Kishte mbetur vetëm susta, tek-tuk e dëmtuar nga ndryshku. Te koka e krevatit dalloi diçka të mbështjellë me letër të bardhë dhe sipër saj qe një letër ku ishte shkrur me kujdes:
"PËR ANDIN!… Nga Roena".
Nuk po u besonte syve. "Mos më kanë përgatitur ndonjë lojë" – mendoi. Në murin përballë, sytë i shkuan te fotografia e Roenës dhe shoqeve të saj.
- Roena, dil e mos më bëj numra! Dil se mezi po pres!… Po dil, pra, se ika!…
- Ulu, Andi! – iu lut Emiljana.
- Ç’është e vërteta nuk kam kohë të rri, por thuaj asaj lozonjares të dalë sa nuk kam ikur!
- Andi, Roena u nis në të gdhirë, me babain e saj për në Itali, – e ndërpreu Emirjana. - Në shtëpi u kishin dërguar një letër anonime, ku i kërcënonin se nëse nuk do të largoheshin brenda njëzetë e katër orësh, do të ishte tepër vonë për të dhe për familjen e saj… Kaq morëm vesh nga i ati që erdhi dhe e mori në të gdhirë… Siç e sheh shumicën e plaçkave i ka lënë këtu, mori vetëm pako gjëra…
Andi ende nuk po besonte asgjë. Trëndafilat që kishte në dorë i hodhi lehtas mbi krevat si për të mos u prishur freskinë. Rrëmbimthi hapi letrën dhe lexoi pa zë:
"Kur rrezet e forta të diellit
Të përzënë retë mëkatore,
Në tokë trëndafili i bardhë,
Do të çelë e lulëzojë,
Në petalet e kuqe të trëndafilit"…
Për djalin që dua…
- Nuk po më dëgjon? - e pyeti Albana.
- Më tërhoqën trëndafilat, - ia ktheu Andi, duke treguar me gisht nga gonxhet e sapoçelura në vazo…

* * *
Njerzit në lokal s’i kishin hequr ende rrobat e dimrit.
Albana kishte veshur një triko portokalli dhe kishte hedhur një shall të purpurtë krahëve, kurse Andi një pallto të zezë që i vinte deri poshtë gjunjëve.
- Shih, shih, si notojnë peshqit, s’kanë ftohtë fare, - i foli Albana, duke bërë me dorë nga akuarjumi i vendosur fare pranë tyre.
- Aty do të jetë temperatura normale, se ndryshe…
- Mua më pëlqen ai peshku i kuq, - e ndërpreu ajo. - E sheh si noton?
- Edhe unë i pëlqej peshqit. Kur isha i vogël babai më çonte shpesh nga liqeni. "Do të peshkojmë", - më thoshte… Kur ktheheshim në shtëpi mbaja në dorë ca cironka… ja, kacës, - tregoi me gisht djaloshi…
Ishte hera e parë, pas shumë kohësh, që ai fliste për të atin.
- Po tani, s’shkoni më?
- Jo, jo! Babai ka ikur jashtë shtetit… jeton në Danimarkë… Është ilegal atje dhe pret të nxejrrë dokumentat.
- Do të të bëjë bashkim familjar?
- Jo, jo! Unë jam në moshë madhore, i kam kaluar të tetëmbëdhjetat dhe bashkimi familjar nuk është më i mundur!
- Po mamaja juaj? – shtoi si me gjysëm zëri Albana.
- Andi bëri sikur nuk e dëgjoi dhe vazhdoi të fliste për të atin.
- Pas martesës së dytë nuk i eci dhe aq mirë, ndaj u detyrua të ikte… Unë isha i rritur dhe nuk mund të bëhesha më pengesë për të… Megjithatë ne mbajmë lidhje… Ai interesohet për mua, madje më dërgon herë-herë edhe dollarë…
- A marrim edhe ndonjë gjë tjetër? – e ndërpreu Albana.
- Marrim.
- Unë një santal dardhe, - tha ajo.
- Kuse unë një ponç me qumësht.
Albana shikonte përqark tavolinat që sa vinin e mbusheshin me njerëz… S’kish provuar ndonjëherë mbrëmje kaq të këndshme… Ndihej e sigurt, si detyrohej askujt…
- Këtë mbrëmje do ta shkruaj në ditar si një nga ditët më të bukura, - u shpreh ajo e ngazëllyer. - Kisha kohë që s’kisha provuar një ndjesi të tillë. Ç’ndyshime janë bërë në vendin tonë! Më shumë vajza të sheh syri se sa djem në këtë orë. Kjo është vërtet një mrekulli. Të duket sikur njerëzit janë indiferentë për çka ndodh rreth tyre, secili në hesap të vet. Kështu ka lezet... Bukën tënde… Llogarinë tënde…
Andi qeshi me zë, sa u tërhoqi vëmendjen të tjerëve. Të gjithë kthyen kokën nga tavolina e tyre. Emisioni televiziv "Ku je?" e kishte bërë atë të njohur.
U ndanë duke u përshëndentur miqësisht dhe i premtuan njëri - tjetrit se do të flsnin përsëri. E shoqëroi deri të pallati, dhe pasi aji doli në ballkon dhe ia bëri me dorë, u sigurua se gjithçka shkoi mirë. Ndaloi te stacioni. Mori një taksi dhe i tha shoferit prerazi: "Te rruga e Dibrës afër shkollës "Misto Mame!"...

(Vijon në pjesën e dytë)

Liri Hidërshaj

Pendimi

(Pjesa e dytë)

* * *
Albana hyri në shtëpi gjithë entuziazëm dhe pa e zgjatur u orvat drejt kuzhinës.
Macja laramane, sa e pa, zbriti nga divani dhe iu fërkua pas këmbëve. Albana e rrëmbeu në krahë dhe e mbështolli me flokët e saj.
- Hajde, tani, të hamë të dyja se kemi uri.
- Mjau…mjau… - iu përkëdhel ajo duke vënë dy këmbët e para në cep të tavolinës.
Albana hoqi kapakun e tenxheres ku qe gjella dhe sakaq ndjeu një aromë jo fort të këndshme që i dha dridhje të trupit, njëlloj sikur çojmë në mendje diçka që nuk na pëlqen…
Bëri ta derdhë. E lëkundi pjatën me nervozizëm, përplasi lugën dhe u shemb në vendin ku qe ulur Niki, macja e saj që e donte shumë.
Niki po mjaullinte me keqardhje dhe zuri t’i lëpinte duart.
Në derë u dha e ëma.
- Hë, zemra e mamit, erdhe? – e pyeti ajo.
Jo se nuk e kishte dëgjuar kërcitjen e çelësit, hapjen e derës, trokitjen e këpucëve e deri dhe përplasjen e pjatës, por s’deshi ta jepte veten. Ajo, Andërrjeta, qe një grua shumë e përmbajtur, një nënë e dashur e punëtore, shkurt hesapi, tamam si një psikologe e mirë. Gjithnjë kështu qe sjellë me vajzën e saj Albanën dhe as vetë nuk mundi ta kuptonte se ku gaboi që ndodhi ajo që ndodhi… Ç’gjë i kishte çaluar në jetë?!... Me të shoqin shkonte për mrekulli, gjithçka e ndanin bashkë… U pëlqente që në familje të diskutonin bashkarisht jo vetëm për librat që lexonin e filmat e rinj, por edhe për probleme të ndryshme. Megjithatë djalin e kishte pikë të dobët… Ndoshta, ndoshta e kishte tepruar paksa në këtë drejtim…
- Po si, moj mami, unë s’e shoh dot atë lloj gjelle, ndiej të përziera në stomak, kurse ti…, - u hodh Albana dhe pa një pa dy lotët i rrodhën breshër.
E ëma iu afrua ngadalë.
- Po ha një çikë moj xhani i mamit se e kam bërë të mirë… Të lutem bëje për mua…
Vajzës iu kujtuan ditët e para në manastir. Atje gjithë kohën e kishin të programuar, duke filluar nga punët e përditshme që nisnin me lutje e deri në mbrëmje që, veç kohës së caktuar për leximin e Biblës përmendësh, e mbyllnin përsëri me një lutje. Fillimisht asgjë s’kuptonte, i ndiqte të gjitha këto vetëm fizikisht, se mendërisht nuk qe aty, mendja i punonte për gjëra të tjera …
Me ndihmën e "motrave" arriti që t’i merrte gjërat më shtruar. I pëlqente shumë të dëgjonte vargjet e Biblës dhe tani mbante gjithmonë në çantë një Bibël të vogël, që ia kishte falur teze Tana...
"Sa herë që të jesh në vështirësi dhe ke nevojë për dikë, lexo "Fjalën e Zotit" dhe do të ndiesh se ke pranë mikun që të do më shumë se kushdo në këtë botë!"…, - i sugjeronte ajo.
Albanës i erdhi keq që e mërziti të ëmën.
- Ik e fli, mami! - iu lut ajo. - Po të më hahet, marr vetë ndonjë gjë… Ik mami, ik e fli! - i foli dhe e penduar iu lëshua në qafë …
- Natën e mirë, shpirt!
- Natën, mami!
Albana shkoi në dhomën e saj për të fjetur. U shtri me mendimin se do ta merrte gjumi. Niki, macja e saj besnike, iu mbështoll kulaç te këmbët dhe nisi të gërrhinte gjithë qejf…
Ora shenonte dymbëdhjetë pas mesnate. Atë ende nuk e kishte marrë gjumi, ndonëse ndihej ngrohtë në shtëpinë e saj…
Mëmgjesi e gjeti kokë më kokë me Nikin dhe Biblën poshtë jastëkut. Kishte uri. Iu kujtuan trëndafilat që i kishte vendosur në vazon zbukuruese pa ujë. U ngrit menjëherë, rrëmbeu vazon dhe shkoi te çezma. Padashur, vazoja i ra nga duart. Nuk i erdhi keq që e theu, por ndjeu keqardhje për trëndafilat që ranë në lavaman të shpupuritur.
- Mjau, mjau… - iu përkëdhel Niki pas këmbëve, si për ta qetësuar për atë që i ndodhi.
E mori inat veten.
- M’u thafshin duart, m’u thafshin duart!.. - mallkoi si të kishte vrarë njeri.
Mendja i shkoi tek Andi…

* * *
"Sytë e saj plot jetë, fjalët e ngrohta që depërtonin gjithë delikatesë midis buzëve, nga frika se mos pengoheshin aty-këtu midis dhëmbëve të bardhë si rruazë... Golfi portokalli fiksuar pas gushës, shalli i shkujdesur në të majtë, flokët bojë gruri kapur pas me një kapse me gurë të shndritshëm, tregojnë shijet e holla të vajzës për t’u paraqitur sa më hijshëm", - mendonte Andi.
Në disa lëvizje të duarve ajo atij i kujtonte motrën e madhe, Albanën, kurse kur shikonte dhe kur qeshte i kujtonte Roenën, vajzën e ëndrrave të tij… Albanën e mbante mend që të vogël… I kujtohej kur nga tekat e tij inferiore i shpupuriste flokët e thurur gërshet dhe i lutej që të mos e përgojonte babin, se edhe mamaja s’ishte pa gjë...
Atje në zyrën e tij të ngrohtë, të thjeshtë, por komode, duke lëvizur mausin e kompjuterit, e humbi fillin e punës... Ndihej i lodhur…
Me bërrylat e vendosur mbi tavolinë e zuri kokën fort pas pëllëmbëve…
I erdhën në mendje shokët e fëminisë… Zuri të kujtonte emrat e tyre me radhë… Iu kujtua edhe puthja që i kishte dhënë Silvi, shoqja e bankës, kur në provimin e gjuhës kishin marrë që të dy dhjetë dhe atij i kishte ardhur turp nga mësuesja… Qe ndjerë keq që Aida e kishte parë me kërshëri… Duke menduar ato kohë filloi të fliste me zë:
- Sa i marrë kam qenë! Sa i marrë…
- Çfarë? - e pyeti e habitur studentja që bënte praktikën në qendrën sociale ku ai punonte.
Vendi i tij i punës ishte fare pranë Universitetit të Shkencave Sociale dhe shpesh studentët zgjidhnin që ta bënin aty parktikën mësimore.
- Pse thashë gjë? - u kthye ai.
- The, si s’the! Kujtova se m’u drejtove mua, - pëshpëriti vajza si e zënë në faj.
- Aaa, për pak harrova të pyesja, - ndërroi bisedë Andi, - si ia kalove dje në punë?… Pate ndonjë shqetësim?
- Jo shqetësim, por se si më duket kur të tjerët më ngulin sytë dhe pyesin për ca gjëra që as vetë nuk i kuptoj... Pyesnin sikur unë të isha vërtet një psikologe e mbaruar… Harrojnë që jam ende studente... Harrojnë se sa larg është ta marrësh atë titull…
- Ka ca gjëra që kur i kujton, - vazhdoi Andi, - të vjen keq që s’ke ditur t’i jetosh ose t’u japësh zgjidhjen e duhur, pavarësisht se varen apo jo nga ti… S’di si të veprojë i shkreti njeri…
- Epo, mendje është kjo, - sikur u shfajësua vajza.
- Kokërr gruri, - shtoi ai me të qeshur.
- Kapak floriri, thonë edhe kështu…
Të dy qeshën me zë.
Me dorën e djathtë në maus dhe sytë në ekranin e sheshtë të kompjuterit ai vazhdonte të qeshte dhe njëherazi të kërkonte fillin e punës së lënë përgjysëm. Kishte hapur faqen e inernetit dhe po kërkonte siç duket ndonjë adresë, a informacion, ku i dihet.
- Sikur s’ndiheshe mirë dje në studio? - e ngacmoi vajza.
- Binte në sy?!
- Po ja, dukeshe si i lodhur, sikur s’të pëlqente të flisje a ku ta di unë.
- Jo se s’doja të flisja, por ndonjëherë në vend që të ndreqësh punë, prish dhe po e katranose diçka do kohë që ta ndreqësh…
Veç kompjuterave dhe rafteve të larta prej druri, ku ishin vendosur dosje të shumta, gjithandej të zinin sytë letra të bardha me numra telefoni, të hedhura shkujdesur mbi tavolinë, lapsa, stilolapsa e gjithfarë mjetesh shkrimi.
- Kush të telefonoi mbrëmë?! Ndonjë shoqe? - e ngacmoi përsëri studentja.
- Po, po një shoqe e vjetër, - u përgjigj ai…

* * *
Kishin ditë që s’ishin takuar me njëri-tjertin, ndaj sa e mori në telefon ajo për të lënë një orar takimi, ai nuk u mendua dy herë, por i la orën më të afërt.
- Ngadalë se ma këpute dorën, - bëri shaka Andi.
- Edhe ti kujdes se mos na shpon faqet me atë mjekër, - ia ktheu Albana. - Si ka mundësi që s’e ke hequr, apo ke shumë punë e s’të mjafton koha?!
- Pse, s’më shkon? - nxitoi të pyesë ai.
- Jo se nuk të shkon, por…
- Vërtet?!…
Për një moment u kujtua se ishte psikologu dhe jo miku apo i dashuri i saj, ndaj u mundua t’i jepte vetes një pamje pak më serioze.
Ishin futur në parkun qëndror të qytetit.
- Sa bukur! - u ngazëllye ajo.
- Shumë…
- Falenderoj Zotin që jam këtu me…
Ecnin shkujdesur midis kalimtarëve dhe vizitorëve të parkut. Bisedonin me zë të ulët, si të mos donin t’ua prishnin gëzimin fëmijëve që loznin pak hapa më tutje. Ecnin drejt pa vënë re as majtas e as djadhtas, vetëm ndonjëherë në të rrallë përplasnin vështrimet me njëri-tjetrin.
- Aman ç’kam hequr gjithë këto vite! – u lëshuan në një moment, si rënkim, fjalët e Albanës. - Po njeriu qenka i fortë e mbaka shumë…
- Po të kesh dëshirë mund t’i ndash me mua kujtimet, sado të hidhura të jenë.
Unë kurrë nuk e mora vesh si quhej në të vërtetë Lenci!… Si quhej ajo gruaja që thoshte se ishte tezja e tij, teze Tana?!… Kush ishte realisht plaka e shtruar në spital… edhe tani kur i kujtoj ata njerëz para syve më shfaqet një tunel i gjatë e i errët…
Një herë, mbaj mend se iu luta teze Tanës që të më merrte edhe mua në spital për të parë plakën.
- Ç’do ti atje?! - ma ktheu. - Se mos të njeh ajo për nuse! Ajo edhe të birin rrezik s’e njeh!…
Fliste gjithmonë me mllef për ta, sa të bënte të dyshoje.
- Lenci, - i tha në darkë të nipit, - nesër do të shkoj në kishë bashkë me Albanën… Jot ëmë është bërë keq, më tha doktori... Duhet të lutemi për shpirtin e saj…
- Epo, gjithçka në dorën tënde! - ia ktheu ai me gjysëm zëri e duke tundur kokën.
U vesha me në palë xhinse dhe një bluzë me mëngë të shkurtra… nuk doja ti bëja përshtypje të keqe vjehrrës… kreha flokët me nxitim dhe i lashë të lëshuara…
Rrugës vura re se teze Tana dukej shumë e shqetësuar. Mendova se mund të ishte mërzitur për të motrën, ndaj në një çast e pyeta:
- Po sikur…
- Të vdesë? – më ndërpreu ajo. – Më të shumtën që mund të bëjë, - shtoi me mospërfillje duke i shoqëruar fjalët me një lëvizje të dorës.
Për herë të parë, për më shumë se pesë vjet, ndieja erën tek luante me flokët e mi dhe më përkëdhelte në të gjitha pjesët e trupit…
Këmbët e Albanës u lëkundën! Si duket kujtimet mbi të shkuarën e saj të hidhur po e bënin të vetën, por krahët e gjatë të Andit, që u zgjatën drejt saj, nuk e lanë që të binte.
Ai e mbështolli fort pas krahërorit të tij.
- Mos ki frikë! - i pëshpëriti. - Jam unë këtu…
Pas disa sekondash përqafimi ata i premtuan njëri-tjetrit se s’do të flisnin më për të kaluarën.
Ashtu të zënë përdore hynë në barin më të afërt dhe pinë nga një gotë, duke lënë pas çdo gjë…
Qytetin e kishte pushtuar nata. Dritat dukeshin si gurë të çmuar në gushën e një nuseje të re… Kalimtarët sa vinin e po rralloheshin… Rrugicat e qytetit po kridheshin dalëngadalë në heshtjen e tyre të përnatshme...

* * *
Sa hyri në pallat u fikën dritat. S’u mendua gjatë, u dha këmbëve dhe ngjiti shkallët me dritën që reflektonte nga një qiri i vendosur pranë derës së ashensorit që kishte mbetur e hapur. Me dritën e dobët të celularit të tij, mundi të fuste çelësin në bravën e derës dhe e hapi. Zgjati dorën dhe mori çakmakun e më pas qiriun, që i linte gjithmonë sipër frigoriferit, në të hyrë të korridorit. Ndezi qiriun dhe pa një, pa dy hapi figoriferin e mori diçka për të ngrënë… Në ambientin gjysmë të ndriçuar ndihej vetëm trokëllima e lugës me pjatën si dhe përplasja e buzëve të tij… Hijet e sendeve në dhomë dukeshin si konglomerat figurash, që rrallë mund t’i pikturojë njeri…
Si erdhën dritat u ul në karrigen e kompiuterit dhe nisi të lexonte imejllet që kishin ardhur në adresën e tij të internetit... I kishte ardhur një mesazh edhe nga i ati që ndodhej në Kanada… E hapi menjëherë dhe nisi të lexonte me zë:
"Andi, jeta ime.
E ndiej shumë mungesën tënde… Po më bluan malli, siç bluan hekurin ndryshku…Dua që të flas me ty... Jam në pritje…
Me mall e dashuri, Babai"…
Nuk dinte ç’të bënte; të priste që i ati ta merrte vetë në telefon apo të harxhonte dhe ata dy lekë që kishte në celular për t’u lidhur me të…
"Punë e madhe le të vejë sa të vejë", - u dha fund mendimeve dhe vendosi që ta merrte ai vetë
- Alo, alo, babi si je?
- Ti, ti, bir? Po ku je o jetë, o shpirt i babit?!… Je mirë?… Mbylle se të merr babai!…
Sinajli u ndërpre…
Tek priste që i ati të lidhej me të në telefon, solli në mendje portretin e tij, sipas një fotografie të fundit që ai i kishte sjellë: Flokët e zbardhur, duart e dobësuara, sytë e thelluar në zgavrat poshtë vetullave të zeza dhe midis gishtave një cigare që të jepte përshtypjen se më së shumti i fikej në dorë…
Nuk vonoi gjatë dhe dhoma e tij e vogël oshëtiu nga zilja e telefonit. E hapi menjëherë.
Alo, babi?…
Folën gjërë gjatë… e pyetën njëri-tjetrin për shëndetin, për punët, për jetën në përgjithësi…
- Po me financën, si shkon, bir? I more këto të fundit? Sa të dërgoj? – foli i ngazëllyer i ati.
- Po, po, i mora, - iu përgjigj. - Bëra pagesën e kursit për patentë... Dola shumë mirë në teori, por kam pak vështirësi në ndërrimin e marsheve në dishezë.
- Mos ki merak se do të praktikohesh, - u mundua ta qetësonte babai, - Bëj kujdes kur ta ndezësh, mos e nis pa i dhënë pas njëherë. Hë trim…
- Rri i qetë, babi, se edhe instruktori është shumë i zoti dhe m’i ka mësuar të gjitha hilet.
Ah, mor bir, besoj e ke dëgjuar atë shprehjen: "Asnjëherë ustai nuk ia mëson të gjitha hilet çirakut"…
Që të dy qeshën… Ishin të lumtur…
- Të puth dhe të përqafoj me mall, biri im!… Më jep fjalën që do jesh gjithmonë i mirë?
- Po ta jap fjalën, baba!… Natën!…

* * *
Andi hapi krevatin me ngadalë, si për të mos trembur gjumin që i rëndonte në sy, shtroi çarçafët fanellatë bojëqielli, hodhi jorganin sipër tyre, u zhvesh dhe u fut në shtrat…
Në ëndërr kujtoi fëmijërinë e tij:
"Jetonin në një apartament një dhomë e kuzhinë… Të atin e sollën në shtëpi ca shokë… Qe i pirë e i bërë xurxull... E shoqja sapo e pa, e tërhoqi për krahu drejt shtratit, i hodhi një batanie dhe vetë shkoi në dhomën e gjumit, duke e sharë pambarim… Andit i erdhi keq për të atin… Ndonëse qe i vogël, pesë vjeç, iu ul te koka dhe nisi t’i fërkonte ballin tërë djersë… Në një moment burri u ngrit, rrëmbeu sopatën e vogël që ndanin mishin dhe rendi drejt dhomës nga vinin të sharat
- Do t’i vras! Më lini t’i vras! – bërtiste ai.
- Mos, të lutem, mos babi! – u ngrit që ta ndalonte Andi, me sa fuqi që kishte…
Ashtu i vogël siç ishte, imcak e i verdhë dyll, në fytyrë, i doli përpara të atit, i cili duke u munduar të ruante të birin, o rrëzua dhe u pre me sopatë…
U zgjua i llahtarisur, mbuluar në djersë… Mbulesa e jastëkut qe lagur vërtet.
- O Zot i madh! Shyqyr që paskam qenë në ëndërr!…
Ndjeu një ngërç në fyt tek shkoi në mendje atë skenë të frikshme... S’ishte hera e parë që shihte ëndrra të tilla… Mendoi për nënën, për motrat dhe për Albanën, vajzën që kishte njohur së fundi. Pamja e saj, tiparet e fytyrës, flokët e gjatë, mënyra e të folurit iu transormuan dalngadalë në atë të motrës. Një ndjenjë e veçantë i kishte lindur për të dhe as ai vetë nuk mund ta kuptonte se çfarë ishte…
Mendoi edhe për të atin:
"I shkreti baba, sa vuan! - foli me vete. - Duket që është i lodhur nga jeta… Thua të jetë penduar që e braktisi nënën dhe motrat?!… Po atje vetëm të jetë?!…
Tashmë Andi, si pasojë e profesionit prej psikologu, kishte njohur koncepte të reja të marrëdhënieve në çift… dinte ç’ishte martesa, ç’ishte bashkëjetesa, apo dhe një lidhje e thjeshtë dashurie… Tek të gjithë klientët e tij ai i vinte shumë rëndësi planifikimit familjar dhe trajtimit të një fëmije që gjendet midis këtyre situatave… Ndoshta nga ato që ai vetë kishte kaluar, për jetën e tij, ndihej i pavendosur dhe dekurajues…
"Me këto mend që ke ti do të ngelesh si Sandri në teatër… Singëll, - e ngacmonin shoqet me të qeshur...

* * *
Të nesërmen në mëngjes koha qe me diell. Frynte një erë e lehtë pranvere.
Ai u nis për në punë. I pëlqente të ecte në këmbë. Dhe ashtu bëri. Nuk kishte dëshirë të bisedonte me njeri.
Sapo arriti në zyrë, nxorri çelësat dhe me një të rrotulluar të tyre hapi derën. Mbi tavolinë, i tërhoqi vëmendjen një zarf i bardhë.... E ndryshoi pamjen në çast. Fytyra i mori një ngjyrë disi të veçantë… Lexoi adresën ku shkruheshin vetëm dy fjalë:
"Dërgon A. S".
Pa me kujdes identifikimin e pullave, sipas të cilave ajo vinte nga Italia. Menjëherë mendja i shkoi te Roena. Nxitoi ta hapte. Padashur e grisi zarfin në cep dhe bashkë me të edhe një pjesë të letrës… Ndjeu keqardhje, sikur shkëputi një pjesë nga shpirti i tij… Nisi të lexonte:
"I dashur vëlla!
Kur të pashë aq të rritur dhe të burrëruar, në atë emisionin televiziv, zemra sa nuk më pushoi… Nuk u besoja syve që ishe ti… M’u kujtua dita kur linde… Babai na kishte marrë në prehër që të treve… Mua më kishte vënë në gjurin e djathtë, Sofinë në gjurin e majtë, kurse ty të mbante në duar… Gëzonim që të gjithë… gëzonte edhe mamaja që kishte lindur djalë pas dy vajzave...
S’mund të shkruaj më, jam e mbytur në mall e lotë...
Të puth nga larg me dashuri
Motra jote Albana-grindavece"…
E ktheu letrën në të katër anët… Mori edhe njëherë në duar zarfin, si të donte të lexonte më shumë përmes asaj adrese gjysmake…
"Përse më ka shkruar kaq pak? – hamendësoi. – Nuk tregon as ku ndodhet e as nëse dëshiron të lidhet me mua?… Mos nuk ka dashur të më lëndojë?… Mos vallë e ka të pamundur?!"…
Hapi kompjuterin, si për të humbur mendjen nga ajo letër e papritur që e hutoi aq shumë, por që njëkohësisht nisi t’i shtojë shpresën për bashkimin e familjes së tij… Ishte i sigurt në vetvete se donte të dinte më shumë për nënën dhe dy motrat që kishte më shumë se njëzet vjet që nuk i kishte parë.
Mendimet nuk e linin të qetë. Iu kujtua kur grricej me të motrat:
"Juve ju përkëdhel më shumë babi. Jua plotëson të gjitha tekat, kurse për mua, kur i kërkoj të shkoj në stadium me shokët, sikur e ka në majë të gjuhës përgjigjen: "Ti je i zoti i shtëpisë, - më thotë. - Ke më shumë detyrime ndaj familjes… ke edhe për të studiuar, se s’shkohet në shkollë pa i zgjidhur problemet e matematikës"...
Kujtoi për një çast zënkat midis prindërve të tij dhe ai, mëdyshas, herë mbante anën e së ëmës e herë të të atit. Jeta e tyre bashkë sa vinte e bëhej më e paduruar… I ati thuajse gjithmonë i pirë, kurse e ëma vetëm bërtiste e bërtiste pa pushim… Ndoshta ky ishte edhe shkaku që ai zgjodhi të ikte me të atin kur ata të dy u ndanë.

* * *
Leti, një nga studentet e praktikës, erdhi me vonesë në zyrë. Kishte shkuar në një shkollë 9-vjeçare për të marrë disa intervista me nxënës të klasave të ndryshme.
- Mirëdita, shef! – tha ajo si me gjysëm zëri.
- Mirëdita, - ia ktheu Andi rëndë.
- E lexove letrën që të kisha lënë sipër tavolinës? - pyeti vajza, si të donte të shfajsohej për vonesën.
- Po, - u përgjigj ai, që dukej sikur nuk e kishte mendjen aspak te fjalët e saj.
- Ndonjë gjë interesante?
- Material pune, - ia preu shkurt Andi.
Leti e kuptoi menjëherë se diçka nuk shkonte. Andi i përgjigjej gjithmonë me të qeshur për pyetje të kësaj natyre.
E vështroi me bisht të syrit. Ai rrinte serioz dhe dukej qartë se nuk kishte pikën më të vogël të dëshirës që të bisedonte.
- A mund t’u hidhni një sy intervistave të marra sot, - e ngacmoi përsëri ajo, duke zgjatur drejt tij një dosje jeshile.
Ai e mori dosjen në duar, e hapi dhe nisi të shfletonte me radhë fletët e bardha, shkruar me shkrim dore.
- Cili qe qëllimi i intervistës? – pyeti pas një copë kohë leximi.
- Po ja, mendova se mund të më ndihmonte për të realizuar sa më të plotë temën për mbrojtjen e diplomës.
- Cila është tema?
- Roli i moshës adoleshente në forcimin e karakterit të njeriut dhe ndikimi i saj në moshën e rritur.
- Aha… Pse ke zgjedhur këtë temë?
- Sepse është një moshë delikate dhe mendoj se e ardhmja është e lidhur ngushtë me këtë moshë, si për mirë ashtu dhe…
- E kuptova, - e ndërpreu Andi.
Shkoi në mendje vogëlinë e tij, motrat, mamin dhe babain që kërkonte gjithmonë që ai të burrërohej shpejt… Ndoshta, i ati kishte nevojë për një shok, ndoshta e kuptonte edhe vetë se bënte gabim që pinte aq shumë dhe e ndiente veten të pafuqishëm për të ndryshuar, ku i dihet?!…
- Leti, ti do të bëhesh një psikologe e zonja dhe natyrisht edhe një kolege e denjë, - ia ktheu ai duke vënë buzën në gaz. – Veç një gjë kij parasysh: Të këshilloj që intervistat e fëmijëve t’i hedhësh në temën e diplomës ashtu siç janë, pa i ndryshuar, nëse dëshiron të jesh më realiste…

* * *
I ati i Andit kishte ditëlindjen. Vendosën të shkonin që të tre për darkë në një lokal që ai e kishte shumë për zemër… Qendruan në verandë, ndoshta jashtë bënte pak më freskët në ato netë vere të nxehtë.
Andit nuk iu durua.
- Babi edhe 100 vjet! – tha teksa zgjati dorën ku mbante një çakmak.
Nuk qe shumë i shtrenjtë, kuptohet, ai e kishte blerë me ato pak kursime që kishe mundur të mblidhte nga të hollat që i jepte i ati, ndonëse njerkës së tij nuk i pëlqente kjo gjë…
Andi donte që asaj t’i fliste në emër, por i ati ngulte këmbë:
"Duhet të kujdesemi shumë për të se ajo është si një Hirushe"…
Dhe i pëlqente, apo nuk i pëlqente Andit, ishte i detyruar t’i dëgjonte këshillat e të atit, deri sa zgjodhi të jetonte me të kur u nda nga mami dhe dy motrat… Ndoshta ai bëri këtë zgjedhje se i dhimbsej i ati, ndoshta dhe sjellja e së ëmës linte shumë për të dëshiruar a ndoshta s’e di…
Lokali gumëzhinte nga zëra të gëzuar. Andi nisi të vështronte përqark. Ndaloi vështrimin tek fytyra e njerkës që ndriçohej nga drita e llambadarit përballë… Mendoi për një çast të ëmën:
"E ku kishte kohë mami të bëhej kaq e bukur… Ajo duhet të punonte për të siguruar bukën tonë… Duhet të mirëmbante shtëpinë… Duhet të lante e të hekuroste rrobat e babit … Atëherë ai vishej me këmisha të bardha, me kollaro kopsitur…
Tani! Eh, tani më duket sikur im atë e ka lëshuar veten. Kujdeset vetëm për buzëkuqin e saj, për supet e xhaketës"…
Era e mishit të pjekur i shtoi urinë. Andi filloi të hante si të kishte javë pa ngrënë…
Ata të dy uronin njëri-tjetrin dhe qeshnin…

***
Andi kishte ditë që s’ishte paraqitur në emsionin "Ku je?". Letra e së motrës dhe kujtimet e shumta që i vinin në mendje, për familjen e tij të dikurshme, e kishin bërë të ndihej i pavendosur. Ende nuk dinte në do t’i bënte publike problemet familjare që e shqetësonin, apo jo, pasi frigohej se mos dëmtonte reputaconin e krijuar në atë emision televiziv.
Ai qe ndarë prej së ëmës dhe dy motrave të tij kur ishte nëntë vjeç, por as pas gjithë këtyre viteve, nuk kishte mundur ta harronte fytyrën e Albanës: Rumbullake, me sy të qeshur, me hundë të vogël dhe me flokë të gjatë, prerë me baluke përpara.
Mbante mend se kur ajo ishte në klasën e tretë, për fillimin e vitit, mamaja i kishte qepur një fustan basme, vendi, nëntëdhjetë lekëshe, që stromën e kishte të bardhë me flutura rozë e të kuqe dhe kordon bojëqielli në jakë e në mëngë.
Edhe pasi u nda nga ato, ai vazhdonte të studionte në të njëjtën shkollë me të motrat.
Albanës i dhimbsej shumë i vëllai, ndaj sa herë që e shikonte i fliste:
"Andi do një çimçakiz?… Më ka dhënë mami dy feta bukë edhe për ty… Kam edhe vezë të zjera… Po deshe eja të hash me motrën"…
Andi e shikonte drejt në sy, por nuk arrinte t’i thoshte asnjë fjalë… Ndoshta ndiente keqardhje që nuk jetonte më me ta… Ndoshta kishte mall për mamanë… Ndoshta ziente nga dëshira që t’i hithej në qafë e ta përqafonte si dikur…

* * *
Atë darkë emisionin "Ku je" e hapi një vajzë njëzet e dy vjeç.
- Mirëmbrëma!
- Mirëmbrëma, e dashur? Si quheni dhe nga vini?
- Emri im është Arjola dhe jam nga Tirana.
- Çfarë problemi ju shqetëson, Arjola.
- Në moshën tetëmbëdhjetë vjeçare u dashurova me një djalë. Ai më donte shumë, kujdesej jashtë mase për mua, por pas ca muajsh lidhjeje, mora vesh se "princi im i kaltër" ishte i martuar dhe kishte dy fëmijë. Edhe pse e doja më shumë se veten time, kur mora vesh të vërtetën, u ndave me të…
Pas këtij zhgënjimi jeta më dukej e ashpër dhe e pavlerë. Përpiqesha me gjithë shpirt ta harroja dashurinë time të parë dhe t’i kthehesha jetës normale.
Pas disa muajsh, një mëngjes të bukur pranveror, kur po shkoja në punë, më përshëndeti një zë djali:
- O, bukuroshe! – më ngacmoi ai. - Nuk po më pret ta bëjmë rrugën bashkë?
Hezitova t’i ktheja përgjigje dhe vazhdova të ec. Në një çast hutimi ai më doli përpara dhe shikimi i tij u përplas në sytë e mi. Nuk e di se ç’njdeva ekzakësisht.
Djali murmuriti diçka, por unë s’arrita ta kapja bisedën.
- Vonohem, jam për në punë, - ia ktheva sa për ta hequr qafe.
- Po mirë, po të pres, - nguli këmbë ai. - Kur kthehesh?
- Në orën pesë të mbasdites…
Kështu u njohëm dhe për pak kohë u bëmë miq. Unë vendosa të isha e sinqertë me të dhe i tregova për lidhjen time të parë. Ai u tregua i kuptueshëm dhe më pranoi ashtu siç isha.
- Si quhej djali?
- Endri Cukalaj, nga Berati…
- Ku jetonte ai?
- Këtu në Tiranë, me qera, së bashku me prindërit e tij.
- Lidhja me Endrin ju bëri ta harroni dashurinë tuaj të parë?
- Si të thuash, lidhja ime me Endrin, më çliroi nga ndrojtja dhe apatia që më kishin zaptuar që pas ndarjes me ish të dashurin… Shumë shpejt, kjo njohje e rastësishme, u kthye në një dashuri të vërtetë, të paktën për mua... Takimet, mbrëmjet e vona, diskot… darkat e këndshme, fejesa e më pas martesa nuk vonuan…
- Kaq shpejt vendosët për martesë? - ndërhyri gazetarja.
- Po, po…
- Kush e kërkoi martesën?
- Të dy.
- Po prindërit?
- Të mitë e pëlqyen, e miratuan, por më tepër këmbëngulën të tijët.
- Pas martesës, ju shkuat të jetonit në shtëpinë ku jetonte ai me prindërit?
- Jo, unë dhe Endri morëm shtëpi më vete, me qera vetëkuptohet. Një muaj i pagunin prindërit e mi lekët e qerasë, muajin tjetër prindërit e tij.
- Sa kohë jetuat bashkë?
- Më shumë se tre vjet.
- Si ishte marrëdhënia juaj?
- Fillimisht ai më mirëkuptonte në gjithçka, por pas dy vjetësh bashkëjetesë marrëdhënia jonë u ftoh disi. Ai nuk punonte gjëkundi. Ikte në mëngjes e kthehej orëve të vona të natës. Kuptohet kjo më shqetësonte shumë, por duke pasur parasysh që ai kishte mundur të falte një gabim timin edhe unë po përpiqesha ta falja sjelljen e tij, derisa gjithçka arriti kulmin:
Unë kisha ngelur shtatzanë dhe isha në muajin e katërt të shtatzanizë dhe ai më detyroi përdhunshëm që të shkoja në spital e të hiqja fëmijën… Që prej asaj kohe, pra për më shumë se gjashtë muaj unë nuk di më asgjë për të… Iku nga shtëpia, duke më lënë në mëshirë të fatit dhe meqë mbeta vetëm u ktheva të jetoja përsëri me prindërit e mi…
- Po me njerëzit e tij, vjehërrin e vjehrrën, si i kishit lidhjet?
- I respektoja, më respektonin… Mirë, s’kam asnjë ankesë për ta. Të gjithë punën e kam me Endrin dhe nëse më dëgjon i them se, pavarësisht sjelljes së tij, unë e dua… Nëse edhe ai më do, le të kthehet... E them më gjithë zemër… E kam falur, sepse e dua…
- Ju e keni falur të dashurin tuaj edhe pse ai ju detyroi të ndërprisni shtatzaninë në një kohë që mund t’ju kushtonte jetën?!
- Në fakt heqjen e fëmijës e kam të vështirë t’ia fal edhe vetes sime, por nëse Endri kthehet ne mund të vendosim bashkarisht të kemi fëmijë të tjerë…
- Pse ngulmoni kaq shumë?
- Sepse ndihem e braktisur dhe për më tepër ende e dua me gjithë zemër… Jam gati të shkoj atje ku është, por me kusht nëse ai pranon…

(Vijon në pjesën e tretë)

Liri Hidërshaj